شهر جوزدان با قدمت 800 ساله يكي از قديمي ترين شهر هاي استان اصفهان به شمار ميرود كه بهترين دليل بر اين مدعا سنگ هاي قديمي موجود در ساختمان مسجد جامع كه قدمت اين مسجد به دوران مغولي – تيموري ميرسد و قنوات كهن و گنبد هاي خشتي و همچنين آستان متبركه امام زاده ساره مريم جوزدان كه بر اساس شواهد ذكر شده اين بناي مقدس متعلق به خواهر ناتني بزگوار حضرت امام رضا(ع) ميباشد و مردم جوزدان بسياري از خواسته ها ونياز هاي معنوي خود را از اين آستان مبارك طلب حاجت مي نمايند. شهر جوزدان در 8كيلومتري جنوب شرقي نجف آباد واقع شده و از جنوب شرق به شهر جديد فولاد شهر و از غرب به زمين هاي كشاورزي و شهرك صنعتي نجف اباد و جنوب به تپه ها و كوهاي امتداد يافته رشته كوههاي زاگرس موسوم به كوه پنجي مشرف ميشود هسته اوليه روستا را اهالي گرگ آباد ( منطقه اي در مسير كوه فشارچه كنوني) تشكيل داده اند كه به دليل وجود گرگ هاي وافر در اين منطقه به اين نام شهرت يافته است به علل نامشخص گرگ آباد منطقه ي مناسبي براي زندگي نبوده و ساكنانش اين محل را ترك گفته (وجود خرابه هايي از حمام عمومي و چند ديوار گلي در صدهً قبل شاهد براين مدعا ميباشد .بسياري از آنها به حوالي تهران مهاجرت ميكنندو هنوز مهاجران گرگ آبادي در تهران پسوند فاميلي جوزداني را همراه فاميل خود دارند و بقيه ساكنان زندگي را در كنار گرگ آباد( جوزدان فعلي) ادامه ميدهند كه جوزدان كنوني را به وجود مي آورند. وجه تسميه شهر جوزدان : جوزدان متشكل از دوكلمه ي جوز به اضافه دان ميباشد كلمه جوز در لغت عرب به معني گردو ميباشد و اين روستا بعلت دارا بودن از درختان گردو فراوان ، جوزدان نام گرفته كه دان آن پسوند دارا بودن ميباشد . جوزدان تركيب يافته از نام هاي مختلف است كه به ترتيب عبارتنداز جوزجان – جوزان ( به نقل از كتاب مرده كشان جوزان نوشته ابوالقاسم پاينده) - جوزدان ميباشد البته بعضي ها نيز اين چنين استنباط ميكنند بعلت گرماي زياد و خشك بودن هواي اين روستا به جزدان معروف بوده است و كم كم به جوزدان تغير نام داده است ولي اين برداشت ريشه و سند معتبر ندارد.
موقيعت جغرافيايي شهر جوزدان :
شهر جوزدان برروي دشت بنا شده است و ارتفاع آن از سطح دريا 1635 متر ميباشد . كوههاي جنوبي روستا موسوم به كوه فشارچه ميباشد و مرتفع ترين آنها كوه پنجي ميباشد كه از شمال غربي نجف آباد به جنوب شرقي ان كشيده شده است . اقتصاد روستا بر پايه كشاورزي و دامداري بنا شده است ، كشاورزي مهمترين و اساسي ترين قطب اقتصادي اين منطقه ميباشد آب كشاورزي اين روستا از چاههاي حفر شده توسط اهالي و سه رشته قنات كهن كه حدودا هركدام 10كيلومتر طول دارند تامين ميشود كه به راستي حكايت از همت بلند مردم دارد؛ همچنين كانال آب رساني جوزدان كه منشعب شده از رودخانه زاينده رود است . و قلب حياتي كشاورزي جوزدان است . اين كانال از زاينده رود سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از شهرها وروستاهاي مختلف و سيراب كردن اراضي منطقه وارد جوزدان ميشود و زمين هاي زراعي را پوشش ميدهد و سپس به راه خود ادامه داده ودر سر راه خود زمين هاي كشاورزي شرق كانال را نسبتا مشروب ميكند سپس دو شاخه ميگردد ( يكي به طرف خميني شهر و ديگري به طرف قهدريجان) و مجددا به زاينده رود ميريزد. كشاورزي : زمين هاي كشاورزي جوزدان به كاشت انواع گونه هاي گياهي جواب ميدهد از جمله غلات ، صيفي جات و انواع درختان ميوه در قديم جوزدانيان به كاشت خشخاش اشتغال داشته اند و محور اقتصادي زندگي آنها بر اين گونه ي گياه مي چرخيده است كه اين گياه براي پذيرايي از درباريان استفاده ميشده است البته درآن زمان گشت ترياك مرسوم بوده و هنوز هم از ترياك جوزدان به بهترين نوع آن ياد ميشود در زمان محمد رضا شاه باتوجه به اين كه ترياك زياد گشت ميشده وبراي اهالي منطقه خطرافرين بوده جنبه اقتصادي آن ناديده گرفته شده و كشت آن ممنوع گشت . و تمام ترياك هاي موجود درخانه هاي اهالي توسط امنيه هاي دولتي كشف و ضبط گرديد كه البته كاشت اين گياهان مذكور منسوخ شده و مردم روستا بيشتر به كشت غلات مهمي كه براي آنها صرفه ي اقتصادي دارد همت گماشته اند از جمله غلاتي چون گندم ، جوو بويژه برنج لازم به ذكر است كه برنج جوزدان از مرغوبيت و معروفيت خاصي برخوردار است و در بازار به برنج لنجان معروف است و نه تنها در كشور ايران مورد استفاده قرار ميگيرد بلكه به خارج از ايران نيز صادر ميشود همچنين بايد متذكر شويم كه مردم تمام نيازهاي كشاورزي خود را ، خود برآورده ميكنند واز اين نظر خود كفا ميباشند. دامداري : از دير باز در جوزدان دامداري رواج داشته است و تاكنون ادامه دارد كشاورزان در كنار كشاورزي از حرفه دامداري نيز بهره ميبرده اند و برخي فقط به صورت حرفه اي كار دامداري را ادامه ميدهند تااكنون كه در اطراف جوزدان دامداري هاي صنعتي رواج پيدا كرده است .
جمعيت :
طبق آمار گرفته شده از مركز آمار ايران در سال 1365 جمعيت حوزدان داراي 908 خانوار و 4987 نفر بوده است كه طي سال هاي متمادي در اثر مرگ ومير و زاد وولد ومهاجرت جمعيت كاهش يا افزايش يافته است بر اساس سرشماري نفوس و مسكن سال 1385 تعداد خانوار ها به 1643 و جمعيت آن درحدود 6536 نفر بوده است . لازم به ذكر است زبان اصلي مردم فارسي سليس كمي رو به گويش محلي است و براي عموم قابل فهم ميباشد البته در سال هاي اخير گويش هاي محلي از زبان رفع شده و بارشد فرهنگي و ارتباط با دنياي شهر نشيني گويش محلي در زبان كمتر ملموس ميباشد.
مردم شناسي :
مردم اين روستا انسانهاي بسيار سخت كوش ، باغيرت ، مهمان نواز ، و باهوش و درايت ميباشند .و آنچه از مكاتبات نويسندگان استنباط ميشود . و به ديده نظر گماشته ميشود و گنجينه اي كه از پيشنيان سينه به سينه و نسل در نسل به مارسيده است جوزدانيان انسانهاي باهوش و ذكاوت بوده اند كه زيركي خاصي در رفتار آنها نمايان بوده و افكاري كه در سر مي پروارنده اند حاكي از فكر وسيع آنها بوده شايد جو حاكم برآن زمان و شرايط حاكمه باعث ميشده آنها جهت رفع مشكلات و معضلات خود هوشمندانه عمل نمايند اما بااين وجود آنها با راهكارهاي شاهكار و زيركانه خود دست به اقدامات منحصر به فر دي زده اند جوزدان در قديم الايام داراي چهرهاي مشهور و شخصيت هاي برجسته اي بوده نظير حاج آقا باقريين و حجت الاسلام علي محمد هاشمي كه درزمان پهلوي و دردوران خفقان به قم ميرفته اند و دروس حوزوي را فرا ميگرفته اند سپس به روستا مي امدند و به ارشاد و راهنمايي مردم مي پرداختند آنها دراين راه زحمات زيادي را متحمل شده اند كه قابل قدرداني و سپاس گذاري است همچنين در جوزدان شعرا و عارفان بزرگي كه از آنها به ملا هاي ده تعبير شده است مي زيسته اند كه به دليل نبود امكانات و تحصيلات متاسفانه نامي از اين بزرگ مردان بر جاي نمانده است دركنار اين شخصيت هاي بزرگ ميتوان از كساني نام برد كه نامشان لرزه بر اندام مردم مي انداخته ، افرادي نظيرسارم دوله( مالك روستا از قاجاريان) و فرزند آن اصغر مسعود ( اصغر ميرزا) و رضا خان جوزداني كه از خوانين آن دوره ميباشند ياد كرد وميتوان گفت كه رضا خان جوزداني يكي از ياغيان آن زمان بوده كه برخلاف جثه كوچك و اندام ضعيف فردي با رشادت و خوش استعداد، باغيرت ، وناموس پرست بود كه در سال 1329 قمري ( 1290شمسي ) از زندان فرار ميكند و در منطقه به طرفداري از شهريان مي پردازد ، سال هاي 35 تا 37 قمري اوج رشادت و سلطه گري اين شخص بر مردم بوده و موجب رعب ووحشت كاروانيان بوده است او درگردنه ها بر سر راه كاروانيان كمين ميكرده و به تاراج اموال آنان ميپرداخته.( شرح مفصل در كتاب ديار نون اثر علي يزداني نجف آبادي ) اين شخص پس ازجنگ جهاني اول وطي جنگهاي درون منطقه اي توسط علي خان فلاردي واقامحمودبابااحمدي دستگير شدودرزمان رضاشاه به داراويخته شد.در زمان رضا شاه با توجه به اعتقادات مذهبي مردم سادات صادق و عارفي مثل حاج آقا موسوي كه بعنوان پيشوايان جوزدان مردم را هدايت ميكردند و مورد احترام اهالي بوده اند در اين روستا ميزيسته اند .
آثار تاريخي :
1- امام زاده ساره مريم كه در قسمت شمال غربي ورودي روستا ميباشد از دير باز مورد توجه اهالي مردم كل منطقه بوده است كه دركنار آن مزارع شهدا واقع شده و قبرستان روستا در جوار اين امام زاده شريف ميباشد و تا اين زمان مردم براي زيارت و اداي نذورات خود به اين محل ميايند . درزمانهاي گذشته بازارهاي مرسوم در جوار امام زاده روزهاي پنج شنبه برپا بوده است اين بازار ها معروف به « درپنج شنبه» بوده مردم هم براي زيارت و هم براي خريد مايحتاج درروز پنجشنبه به اين مكان مي آمدند كم كم با شكل گيري انقلاب اسلامي اين پنجشنبه بازار هم برچيده شد.
2- در كنار اين امام زاده بقعه اي وجود دارد معروف به بقعه آغا شاهزاده ( آغا بيگم ) كه در حال حاضر متروكه شده است و پدر اين بزرگوار در يزد داراي زيارتگاه مي باشد .
3- در قسمت شمال شرقي روستا برج كبوتر خانه مي باشد كه مدتي به جهت ديده باني شكارگاه منطقه اي وبعداً جهت برداشت فضولات پرندگان استفاده مي شده ظل السلطان حاكم اصفهان كه شكارچي ماهري بوده است وباخوانين زمان خوددراين منطقه شكارميكرده است در مورد جوزدان گفته است كه جوزدان ده بسيار بزرگ وشكارگاههاي مناسبي داردو مانند قمشلو شكارش تعريف دارد. برج كبوترخانه به دليل بي توجهي اهالي ومسئولين روبه تخريب نهاده بود كه درسال 1385 و 1386 با همت امور ميراث فرهنگي ترميم وباز سازي گرديد.
4- مسجد جامع: مهمترين واصلي ترين مكان تاريخي جوزدان كه گوياي هويت وقدمت روستا ميباشد، تقريباً درمركز روستا قرار دارد وبه مرور زمان در اطراف آن ساخت وسازهايي صورت گرفت از وجود سنگ قبرهاي موجود در اين مسجد مي توان به قدمت ديرين آن پي برد.
در ضلع جنوب غربي اين مسجدبقعه اي وجودداردبنام بقعه شيخ محمد.شيخ محمدعالم بسيار بر جسته اي بوده كه از صوفبان زمان خود به حساب مي رفته. در كنار اين عالم بزرگوارتني چند از علماي ان زمان نيز مدفون ميباشند،از جمله شيخ صفي الدين شيخ ملكشاه متوفي هشتم جمادي الثاني 1101ه.ق به گفته ي مردم روستا درزمانهاي قديم تاجري با كاروان خود ازاين محل عبور ميكرده كه با شرايط بد جوي مواجه مشودوعبورش راازاين مكان ناممكن ميسازد اين اتفاق درخندق مجاورمسجد جامع رخ ميدهدتاجرباخودمي انديشد كه چگونه راهي براي گذشتن پيدا كندپس باخود عهدمي بنددكه اگر موفق به عبورازاين منطقه شد مسجدي در كنار خندق بنا كند.وي موفق به عبور ميشود وبنا بر عهد خود بناي اوليه مسجد را پايه گذاري ميكند.و طي سالها مردم مسجد را مرمت مي كنند تا به امروز كه داراي بناي زيبايي ميباشد مسجد داراي سردرب بسيار زيبايي بوده اما به دليل نزولات جوي و گذشت زمان تخريب شده و به دليل ناآگاهي برخي مسئولين مربوطه و پيگيري نشدن سازمان ميراث فرهنگي تخريب شد اما گنبد اصلي هنوز پابرجا است ، لازم به ذكر است كه اين مسجد ابتدا مكتب خانه بوده و امام جمعه وقت اصفهان دراين مكان مدفون ميباشد همچنين شش نسل قبل از حاج آقا باقريين نيز در اين مكان به خاك سپرده شده اند كه روحانيان معتبر آن زمان بوده اند.54- باغ شاهزاده : در زبان عامه از آن به باغ شازده تعبير ميشودكه درقديم مقرحكومتي بوده. كه شخصي به نام سارم الدوله آن را بنا نموده پس از آن باغ به پسرش اصغر ميرزا به ارث ميرسد. در وسط باغ امارت زيبايي و در پشت آن حمام و اتاق هاي خدمه ميباشدكه اين اتاق ها و حمام تخريب شده ( نمونه ي ساخت بنا و حمام آن مشابه به حمام ساخته شده در كاشان ميباشد). هنوز كاج هاي بنا شده در زمان پهلوي پابرجا هستند و امارت وسط باغ هم بازسازي شده و در كنارآن استخر بزرگي بوده كه هم اكنون هم وجود دارد و بقيه زمين براي امور تفريحي استفاده ميشودكه پس از انقلاب اسلامي قسمتي از آن توسط سپاه پاسداران و قسمتي ديگر از آن توسط آموزش و پرورش مورد استفاده واقع شد .