گُناباد مرکز شهرستان گناباد واقع در استان خراسان رضوي است. جمعيت آن بر پايه آمار سرشماري سال 85 برابر با 34,563 نفر است. بوميان اين شهر، آن را جويمند نيز مي نامند.
بزرگ‌ترين قنات جهان در گناباد قرار دارد. اين قنات از دوره هخامنشيان تاکنون، عامل توليد و حيات در شهر کويري گناباد بوده‌است. اين قنات به شماره 5207 در سازمان يونسکو ثبت شده است.
نام شناسي:
گناباد را در منابع عربي و اسلامي جنابد و کنابد و جويمند نيز ثبت کرده‌اند. همچنين در کتب تاريخ نام گناپا به ثبت رسيده است. جويمند نام پيشين نقطه شهري‌اي است که بعدها نام گناباد بر آن نهاده شد. نام گناباد پيش از آن زمان و پس از زمين‌لرزه مهيبي که شهر اصلي گناباد را ويران ساخته بود نام منطقه شده بود و ديگر نام هيچ شهر بخصوصي نبود.
اين شهر داراي سه قنات است :قنات ده و قنات علي آباد و قنات حسين آباد. شايد به همبن خاطر آن را جويمند ناميده اند يعني صاحب جوي ها.
تاريخچه:
بارها در شاهنامه، فردوسي شاعر حماسه سراي ايران از گناباد يا جنابد ياد کرده و اين مکان را محل جنگ‌هاي توران و ايران دانسته‌است. به گفته شاهنامه «پيران ويسه» وزير کاردان افراسياب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در گناباد است.
از ديگر مواردي که مي‌توان اشاره نمود، گذر ناصرخسرواز گناباد و روستاي کلات
(ازتوابع گناباد)و کوهپايه‌هاي مشرف مي‌باشد که در سفرنامه خود به آن اشاره نموده‌است.
در شهر گناباد نيز آب انبارهاي عظيمي وجود داشته‌است که حداقل سه مورد آنها در توسعه شهري تخريب شده‌است. آب انبار مرکز گناباد در خيابان شريعت سابق تا سال 1363 فعال و مورد بهره برداري مردم بود.در زمستان آب برف و يخ را روانه اين آب انبار مي‌کردند و در تابستان آب سرد و خنک مي‌نوشيدند به اين آب انبار يخچال خانه هم مي‌گفتند. گويا در تابستان‌هاي قديم به مردم يخ هم مي‌فروخته‌اند به ويژه اگر تابستان مصادف با ماه رمضان مي‌شده‌است.
يکي از نقاط ديدني گناباد، قلعه فرود مي‌باشد که درحال حاضر به روستاي کوه قلعه مشهوراست درآن مکان باقي مانده‌هاي قلعه‌هاي ساخته شده از ساروج که از بتن فعلي محکمتر است وجوددارد. در بعضي ارتفاعات دسترسي به اين قلعه‌ها با زحمت زياد امکان پذير مي باشد.
آثار تاريخي:
تا اوايل سالهاي 1340 بافت اين شهر خيلي قديمي بود و علاقه وافر اهالي به نوسازي شهرشان سبب خراب شدن بعضي از آثار تاريخي شد که از آن ميان بايد از يک يخدان عظيم که ارتفاع گنبد مخروطي آن در حدود بيست متر بود و در نزديکي مظهر قنات علي آباد قرار داشت نام برد. مهمترين آثار تاريخي اين شهر عبارت است از:
مسجد جامع: يکي از آثار قديمي اين شهر مسجد جامع است که در سال 1040 قمري توسط شاه حسين منجم و به سعي خواجه محمد قاسم محولاتي بنا شده است.
جامع عتيق جويمند
محصولات کشاورزي:
زعفران، پسته، انگور، کشمش، انار، زيره سبز
گنابادي‌هاي سرشناس:
محمد پروين گنابادي
سلطان محمد گنابادي
ملا مظفر گنابادي
پروفسور پاکدامن
محمد حسن بيچاره بيدختي گنابادي
دكتر نورعلي تابنده مجذوب عليشاه
بهلول گنابادي
دکتر سيد حسين مجتبوي مولف کتاب جغرافياي تاريخي گناباد