نيشابور(خراسان رضوي)

نِيشابور يکي از شهرهاي استان خراسان رضوي در شرق ايران مي‌باشد.اين شهر از مراکز فرهنگي، گردشگري، صنعتي و تاريخي استان خراسان رضوي و ايران است. شهر نيشابور مرکز شهرستان نيشابور است.

تاريخچه:
بناي اين شهر را از شاهپور اول دانسته اند و آن را يکي از چهار شهر بزرگ خراسان قديم گفته اند. در دوره يزدگرد دوم (438 - 457 م .) نيشابور مدتي محل اقامت او بوده است . در دوره آخر حکومت ساسانيان ظاهراً نيشابور اهميت اولين را از دست داده است ،زيرا نام آن شهر به ندرت ديده مي شود. مسلمانان در حکومت عثمان بن عفان (26-35 ه" .ق.) به صلح بدانجا درآمدند. در دوره طاهريان و سامانيان نيشابور از نو موقعيت ديرين خود را به دست آورد. در اواخر حکومت مسعودغزنوي که سلجوقيان به مشرق ايران هجوم آوردند طغرل اين شهر را مقر خود ساخت . در دوره حکومت سنجر نيشابور مورد هجوم غزان واقع شد (548 ه" .ق). ياقوت نويسد غزان هر که را در اين شهر يافتند کشتند و مال او راگرفتند و شهر را آتش زدند. سپس يکي از غلامان سنجر به نام مويد به نيشابور درآمد و مدرم را در يکي از محلات آن که شادياخ نام داشت سکونت داد و شهر را آبادان کرد و باروئي بر گرد آن برآورد. اندک اندک نيشابور آبادان مي شد که ديگر بار با هجوم مغولان (618 ه" .ق.)ويران گرديد. ياقوت که خود معاصر با مغولان بوده است چنين آرد: در حمله مغول مردمي که از شهرهاي خراسان گريخته بودند در نيشابور گرد آمدند و اين شهر را براي سکونت خود استوار ساختند. مغولان شهر را محاصره کردند. يکي از مردم نيشابور تيري افکند و داماد چنگيزخان را بکشت . چنگيزخان خود عازم تسخير نيشابور شد و اين شهر را بگرفت و مغولان هر موجود زنده که يافتند بکشتند و شهر را با خاک يکسان کردند. درباره جمعيت نيشابور در اين عهد سخن را به مبالغت کشانده اند چنانکه عده اي مردم شهر را دوهزارنوشته اند که پيداست بر اساسي نيست ولي هرگاه شمار مردم مقيم آن را در عصر پس از غزان با مردمي که از شهرهاي مختلف خراسان بدانجا گريخته بودند در نظر گيريم عددي بزرگ خواهد شد. پس از حمله مغول ديگر هيچ گاه نيشابور نتوانست مقام گذشته خود را به دست آورد. گذشته از قبر خيام و شيخ عطار که در نزديکي اين شهر واقع است ، بناي امامزاده محروق را بايد نام برد. اين بنا از آثار قرن هشتم هجري است و گنبدي عالي و کاشي کاري هاي بسيار زيبا دارد.

موقعيت جغرافيايي:
نيشابور يکي از شهرهاي مهم استان چهارم ايران است و محدود است از طرف شمال به کوه بينالود، از غرب به شهرستان سبزوار، از شرق به بخش فريمان از شهرستان مشهد و بخش کدکن از شهرستان تربت حيدريه و از جنوب به شهرستان کاشمر.

جمعيت:
جمعيت اين شهر بنا بر سرشماري نفوس و مسکن سال 1385 برابر 205,972 نفر بوده‌است که پس از شهرهاي مشهد و سبزوار، سومين شهر پرجمعيت استان خراسان رضوي به شمار مي‌آيد و سي و هفتمين شهر پرجمعيت ايران به حساب مي‌آيد.

گويش:
گويش اين شهر گويشي منحصر بفرد و خاص است.در اين گويش کلمات اصيل فارسي به وفور ديده مي‌شود.

نشريات:
هفته نامه صبح نيشابور اولين نشريه محلي خراسان، هفته نامه شادياخ و هفته نامه خيام نامه در سطح محلي و استاني منتشر مي‌شوند.

مراکز علمي:
دانشگاه علوم پزشکي نيشابور
آموزشکده فني پسران
آموزشکده کشاورزي شهيد رجايي
دانشکده پرستاري
دانشکده هنر
دانشگاه آزاد اسلامي
دانشگاه پيام نور
انجمن سينماي جوانان ايران دفتر نيشابور
پژوهش سراي دانش آموزي(پدان)
سازمان مديريت صنعتي
موسسه آموزشي زبانسراي تهران نمايندگي نيشابور
مرکز تربيت معلم دانشور (آموزش عالي فرهنگيان)
آموزشکده عالي فني و حرفه‌اي سما - واحد نيشابور
آموزشکده فني وحرفه‌اي دختران نيشابور

گردشگري:
نيشابور داراي بناهاي تاريخي و مراکز گردشگري زيادي است که از جمله مي‌توان به آرامگاه کمال‌الملک، آرامگاه خيام، آرامگاه عطار، امام‌زاده محروق وابراهيم، بي‌بي شطيطه، و قدمگاه نيشابور اشاره کرد. زيباترين گردشگاه‌هاي نيشابور در دامنه رشته‌کوه‌هاي البرز قرار دارند، از جمله مي‌توان به روستاهاي ديزباد، خرو، درود و حصار بوژان و غار و کوه ابراهيم ادهم در اطراف باغرود و همچنين اردوگاه تربيتي کشوري شهيدرجايي (باغرود) اشاره کرد. نيشابور بر سر راه تهران به مشهد واقع شده است و فاصله آن نسبت به شهرهاي اطراف به شرح زير است : تا تهران 776، تا مشهد 117 و تا سبزوار 116 کيلومتر است.

ره‌آورد نيشابور:
ريواس
فيروزه‌ي نيشابور
فرش دستي و قاليچه

مشاهير و برگزيدگان:
خيام
عطار نيشابوري
فضل بن شاذان
بي‌بي شطيطه
اميد مجد
پرويز مشکاتيان
حسين صادقي
يغماي نيشابوري
ژوليده نيشابوري
فريدون جنيدي
فريدون گرايلي
محمد پروانه
محمد رضا شفيعي کدکني
ژوليده نيشابوري

مشاهير مسافر قبل از حمله مغول:
يزدگرد دوم
قباد پادشاه ساساني
يزدگرد سوم
ابومسلم خراساني
المهدي خليفه عباسي
هارون الرشيد
ابوتمام حبيب بن اوس الطايي
علي بن موسي الرضا
ديباج
ابن بابويه
حسن صباح
خواجه نظام الملک
ناصر خسرو
سلطان محمد خوارزمشاه
مولوي
خواجه نصيرطوسي
ابوسعيد ابوالخير
امامزاده محروق

مشاهير مسافر معاصر:
محمد حسين شهريار
کمال‌الملک
محمد علي دادور فرهاد اصفهاني
بي رياي گيلاني

رويدادهاي ناگوار:
سيل بوژان
فاجعه قطار نيشابور
تاخت و تاز مغول و تخريب نيشابور و کشتار دسته‌جمعي نيشابوريان

[زمين لرزه 763 ميلادي]- خراسان : در سال 763 ميلادي زمين‌لرزه فاجعه باري در خراسان روي داد که کوهها را از جاي خود حرکت داد و هيچ درختي و سنگي را به جاي خويش استوار باقي نگذاشت. بزرگي اين زمين‌لرزه 6/7=Ms برآورد گرديده است. محلهاي احتمالي اين زمين‌لرزه که راه‌هاي ارتباطي مهمي از آن مي گذشته مي‌تواند قهستان ( خواف، قاين، طبس) و يا ناحيه جاجرم، جوين و نيشابور باشد.

[زمين لرزه 22 دسامبر 856] ميلادي[ قومس] : در روز سه شنبه 18 شعبان 242 قمري زمين‌لرزه فاجعه باري در البرز خاوري روي داد که منطقه قومس و ناحيه خراسان باختري، توابع نيشابور را ويران کرد. در قطعه زمين حاصلخيزي که به طول 350 کيلومتر ميان البرز و دشت کوير، از خور تا فراسوي بسطام و در بخشهايي از طبرستان و گرگان کشيده شده است و 200000 تن کشته شدند و عملاً تمامي روستاها ويران گرديد. بزرگي زلزله 9/7=Ms بوده شدت رو مرکز زلزله در حدود Io=X تخمين زده شده است.

[زمين لرزه 1145 ميلادي- نيشابور] : در سال 540 قمري زمين‌لرزه‌اي با بزرگي 3/5=Ms با ويرانگري محلي برخي از ساکنان نيشابور را به فکر مهاجرت انداخت.

[زمين لرزه 1209 ميلادي- نيشابور] : در سال 605 قمري زمين‌لرزه فاجعه باري که در سرتاسر بخش بزرگي از خراسان حس شد، منطقه نيشابور را تقريباً بکلي ويران کرد. بزرگي اين رويداد6/7= Ms بوده است. شمار بسيار اندکي از ساختمانها در نيشابور توانستند در برابر زلزله ايستادگي کنند و بقيه شهر فروريخت و به رغم اين واقعيت که پيش لرزه‌ها به مردم هشدار داده بودند و بسياري از آنان به فضاي باز گريخته بودند شمار بسياري از مردم کشته شدند. آسيب در بيرون شهر نيز به همان اندازه سنگين بود، به گونه‌اي که در چندين روستا حتي يک نفر هم جان بدر نبرد. در مجموع پيرامون 10000 نفر کشته شدند.

[زمين لرزه 1251 ميلادي- نيشابور] : زمين‌لرزه‌اي در سال 649 قمري با بزرگي 3/5=Ms در نيشابور روي داد که بخشي از شادياخ را بکلي ويران کرد.

[زمين لرزه 7 اکتبر 1270 ميلادي- نيشابور] : در بامداد 19 صفر 669 قمري رويداد لرزه‌اي فاجعه باري با بزرگي 1/7=Ms نيشابور روي داد، حومه پيشين شهر، شادياخ و شماري روستا را ويران کرد و 10000 تن از مردم از ميان رفتند. پس لرزه‌ها تقريباً بدون وقفه به مدت دو هفته دنباله داشت. به همه ساختمانهاي عمده از جمله مناره مسجد جامع زيان رسيد. سرانجام نيشابور در جايي که از جايگاه پيشين قدري فاصله داشت دگر باره ساخته شد.

[زمين لرزه فوريه 1389 ميلادي- نيشابور] : در صفر 791 بار ديگر زمين‌لرزه نيرومندي به دنبال پيش لرزه‌هاي قوي که به مدت چهار روز روي مي‌دادند به نيشابور آسيب رساند. لرزه اصلي که بزرگي برابر 6/7=Ms و شدت رومرکزي برابر Io=X را دارا بود مايه ويراني تقريباً آني در تمامي شهر گرديد و همه ساکنان شهر، بجز شمار اندکي را کشت. دگر ريختي هاي زمين، احتمالاً زمين لرزه‌ها، آسيب جدي به برخي روستاها رساند.

[زمين لرزه 23 نوامبر 1405 ميلادي- نيشابور]: در 30 جمادي الاول 808 قمري زمين‌لرزه فاجعه بار ديگري با بزرگي 6/7= Ms و شدت رو مرکز برابر Io=X به فاصله 16 سال از زلزله قبلي مجدداً نيشابور و توابع آن را در هم کوبيد. شهر کاملاً ويران شد و تنها کساني که در بيرون و در صحرا بودند جان بدر بردند. پس لرزه‌هاي ويرانگر به مدت چندين روز دنباله داشت و در مجموع بيش از 30000 تن جان باختند و هيچ ساختماني پابرجا نماند.

[زمين لرزه 30 ژوئيه 1673 ميلادي- مشهد] : در 15 ربيع الثاني سال 1084 قمري زمين‌لرزه ويرانگري در خراسان با بزرگي 6/6= Ms روي داد. دو سوم مشهد، از جمله گنبد مرقد امام رضا (ع)، سقف گنبدي مسجد گوهر شاد و بسياري ساختمانهاي همگاني ويران شد و 4000 تن کشته شدند. نيشابور به سختي آسيب ديد و نيمي از شهر فروريخت و 1600 نفر جان خود را از دست دادند.