شهر قلعه تل (Ghale"tol) در استان خوزستان و تقسيمات كشوري بخش مركزي شهرستان باغملك قرار داردومردمان آن بختياري هستند. اين شهر از قديم مركز دهستان قلعه تل و محل آمد و رفت ساكنان اطراف و تأمين خدمات اوليه روستاهاي اين دهستان بوده است. شهر قلعه تل در سال 1385، 8610 نفر جمعيت داشت كه با رشدي برابر 6/2 درصد نسبت به سال 1375 كه روستا بود از لاك روستايي به در آمد. رشد جمعيت اين شهر حاصل مهاجرت جمعيت روستايي دهستان قلعه تل به اين شهر است.
سابقه سكونت
سكونت در شهر قلعه تل با استناد آثار تاريخي بدست آمده در نشستگاه آن به گذشته‌اي بسيار دور در دوره حاكميت پادشاهي عيلام باز مي‌گردد. اين پادشاهي كه در حدود 5000 سال پيش در پهنه‌اي از جنوب غرب و غرب ايران كنوني وجود داشت از چندين شهر و ناحيه مهم تشكيل مي‌شد كه معروف‌ترين آنها آنزان يا آنشان بود كه گمان بر اين است منطبق بر منطقه اطراف شهر ايذه كنوني است. اهميت اين شهر و نزديكي شهر كنوني قلعه‌تل با آن و نيز احتمال عبور كاروان‌هاي بين شهر آنزان و شوش از مسير ميانكوهي منطبق بر دشت قلعه تل بر احتمال رونق حيات اين شهر در روزگار عيلاميان مي‌افزايد. از آثار عيلامي كشف شده در اين شهر دو سنگ بزرگ است كه سال‌ها پيش هنگام حفر زمين براي ساخت و ساز از زمين بيرون آورده شدند. يکي از اين سنگ‌ها پايه ستون و ديگري سنگي منقوش به پيكره چهار نفر است كه دو نفر روبروي دو نفر ديگر دست به سينه ايستاد‌ه‌اند.
گذشته از اين وجود منابع آب و خاك مناسب براي كشاورزي و مراتع وسيع و غني در كوه‌‌هاي اطراف قلعه تل، وجود جمعيت يكجانشين و كوچ‌نشين در اين منطقه را محتمل مي‌سازد. علاوه بر سابقه حيات ديرين در قلعه‌تل كه عمدتاً با هاله‌اي از ابهام همراه است، بخش ديگري از سابقه حيات شهر قلعه تل كه از آن زمان تا كنون استمرار دارد، به دوره قاجاريه و اندكي قبل از آن باز مي‌گردد. اين حيات داراي نماينده‌اي پابرجاست كه بر روي تپه‌اي مشرف به دشت و رودخانه جاري در پاي آن به شكل قلعه‌اي پر هيبت ولي رنگ و رو باخته خود نمايي مي‌كند. اين قلعه توسط محمد تقي خان چهارلنگ بختياري ساخته شد. از اين قلعه براي فرماندهي قشون استفاده مي‌شد. وصف اين قلعه و حيات اجتماعي درون و بيرون آن كه نشاني از سكونت در اين شهر را به همراه دارد، در سفرنامه سر هنري لايارد ـ شهروند انگليسي آمده است. در اين سفرنامه تنها اشاره اندكي به جمعيت ساكن در خارج قلعه كه بايد افراد غير مرتبط با خاندان خان باشند، شد: "در پاي تپه اي كه قلعه بر فراز آن جاي داشت، يك ده با تعدادي خانه گلي وجود داشت" اشاره به بوته‌زارهاي پر پشت در اطراف قلعه و گله‌هاي حيوانات وحشي بخصوص شير و گراز، در وجود جمعيت زياد در اين محل ترديد ايجاد مي‌كند.
قلعه تاريخي شهر
شهر قلعه‌تل نخست در اطراف تپه‌اي بنا شده كه زير بناي قلعه موجود شهر است. اين قلعه بر روي تپه‌اي طبيعي قرار دارد كه بر اساس گفته‌ها بخشي از ارتفاع آن بصورت مصنوعي ايجاد شده است. ناظران در قلعه كاملاً به دشت مشرف هستند و اين موقعيت مكاني فرصت مناسبي براي كنترل و ديده‌باني خروجي‌هايي از كوهستان به دشت كه امكان هجوم و حمله از آنها وجود داشت، فراهم مي‌كرد. در حال حاضر قلعه تلي از خاك را در خود جاي داده كه حاصل از ريزش ديوارها و برجهاي بلند و اتاق‌هاي بزرگ آن است. وصفي از اين قلعه در سفرنامه لايارد وجود دارد كه گوياي ارج و ابهت آن در روزگان قديم است.
" قلعه داراي چهار برج و به شكل مربع ساخته شده و در يكي از زاويه هاي آن يك عمارت چهار ضلعي احداث شده بود كه در طبقه فوقاني آن "لامردون" و يا مهمان خانه قرار داشت. در طبقه تحتاني راهرو مسقف طويلي اين ساختمان را به محوطه مركزي قلعه متصل مي‌ساخت. قلعه داراي دو حياط بود كه قسمت بيروني جهت ميهمانان و مستخدمين و گارد محافظ و قسمت داخلي مخصوص خانواده خان شامل خانواده محمد تقي خان و برادرش آكلب‌علي بود.
روي برج ها و ديوارهاي قلعه چند قبضه تفنگ سنگين فتيله اي نصب شده بود كه هر كدام هشت يا نه پا طول داشته و قابل حمل بودند. اين فنگ‌ها روي محور و حلقه هاي مخصوصي مي چرخيدند و با يك نوع گلوله هاي بزرگ و مقداري گلوله هاي كوچك و تكه پاره‌هاي آهن مسلح مي‌شدند. گرچه قلعه از سنگ و آجر ساخته شده بود و مي توانست در برابر حملات و يورش هاي غير منظم محلي پايداري نمايد ولي در برابر آتش توپخانه يك نيروي عظيم نمي‌توانست مقاومت داشته باشد."
در سال 1385 اقداماتي براي پاكسازي درون قلعه از نخاله‌هاي ساختماني حاصل از ويراني ديوارها و سقف اتاق‌هاي قلعه از طرف سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و صنايع دستي آغاز شد كه هنوز ادامه دارد. در اين طرح بخشي از ديوارهاي فروريخته بازسازي شده است.
نشانه‌هاي شهري و منطقه‌اي قلعه‌تل
قلعه بلندترين نقطه و گوياترين نشانه شهر براي تازه‌واردان به شهر يا مسافراني است كه از مسير ارتباطي اهواز به اصفهان عبور مي‌كنند. در پاي اين قلعه رودخانه‌اي وجود دارد كه آب چشمه‌هايي را به رودخانه گلال انتقال مي‌دهد. اين رودخانه منبع تأمين آب اراضي فراواني در قلعه تل و بوگري است كه عمدتاً زير كشت صيفي‌جات و برنج هستند. روستاي بوگري كه اينك به شهر قلعه تل بسيار نزديك شده يكي از نقاط سرسبز و خوش عطر دشت قلعه‌تل است. يكي از چشمه‌هاي مسدود شده در پاي اين قلعه از قديم مهمترين منبع تأمين آب ساكنان بود كه تا مدت‌ها آب پاك و گوارايي داشت.
دره هاي كوهستاني اطراف دشت كه روستاهايي را در كنار يا نزديك خود به همراه دارند داراي آب و هوايي خنك هستند كه براي بسياري از مردم استان شناخته شده‌اند. دره‌هاي مال‌آقا، تنگ‌كرد، بيدستان و تمبي آشناترين مناطق كوهستاني اطراف دشت را براي ساكنان و مسافران گريزان از گرماي هوا هستند. نزديك‌ترين نقطه تفريحي ـ طبيعي به شهر قلعه‌تل در پاي كوه قجه قرار دارد كه به هفت‌چشمه معروف است. مناطق كوهستاني در تعطيلات نوروزي و تابستان پذيراي جمعيت زيادي از سراسر استان هستند.