مهديشهر (نام ديگر: سَنگسَر) يکي از شهرهاي ايران در استان سمنان است. مهديشهر مرکز شهرستان مهديشهر است. اين شهر در جنوب رشته کوه البرز و شمال و شمال غربي شهر سمنان به فاصله کمي(حدود 20 کيلومتر) از آن شهر قرار دارد. موقعيت جغرافيايي اين شهر در 53 درجه و 21 دقيقه طول جغرافيايي و 35 درجه و 43 دقيقه عرض جغرافيايي ميباشد و ارتفاع مرکز آن از سطح دريا 1,630 متر است.
جمعيت
جمعيت شهرستان مهديشهر طبق سرشماري سال 1385، برابر با 36,875 و جمعيت مهديشهر برابر 21,006 نفر بودهاست.
مردمشناسي
سنگسريها از اولين دستههاي آريايي هستند که به ايران آمدهاند و هنوز گويش باستاني ويژه خود را حفظ نموده و به سنن باستاني پايبند هستند.
در گذشته سنگسريها زندگي عشايري داشتند که دامنه کوچ آنها از استانهاي تهران و مازندران تا گلستان و خراسان را شامل بود ولي اکنون بيشتر مردم شهرنشين گشتهاند.
عشاير سنگسري در استفاده از شير گوسفند مهارت خاصي دارند و انواع لبنيات مرغوب و منحصر به فرد خود را از آن تهيه ميکنند كه تعداد اين لبنيات به بيش از 30 نوع ميرسد كه مهمترين آنها: ماست، دوغ، آرشه، پنير، لور، چيكو، کشک، وارعون و ... ميباشد. همچنين گوسفندان سنگسري از حيث پرواري بينظيرند و محصول گوشت آنها تقريباً ?60 وزن گوسفند پيش از ذبح شدن است.
پيشينه تاريخي
غار دربند سنگسر از غارهاي جالب و ديدني براي گردشگران و محققان سابقه تاريخي اين شهر به پيش از اسلام و حتي به زمان سلسلههاي پيشدادي ميرسد. در شاهنامه فردوسي از سنگسر سخن رفتهاست.
در فرهنگ شاهنامه، ذيل کلمه سگسار آمده است: «از مرز و بومهايي که داهيان در آن جاي گرفتند». و راجع به داهيان در ذيل کلمه سکزي ميخوانيم: «... داه گروهي بودند از آرين که در دشت خوارزم جاي گرفتند و پس از آن در کنار جنوبي درياي خزر جايگير شدند. از ... آنان مردم بستوه آمدند. پادشاه ايران گروه داه را پراکنده ساخت. يکدسته از آنان را به زابلستان کوچانيد و آنان را سکزي خواندند ... و دشت خوارزم داهستان ناميده شد که مخفف آن دهستان است و اکنون به دهستان معروف است و يکدسته از گروه داه را در زميني جاي دادند در طبرستان ...». به اين ترتيب ميتوان گفت سنگسر که در نواحي جنوبي درياي خزر قرار دارد جزئي از سگسار باستاني است و سنگسريها از بازماندگان داهيان و با مردم سيستان(سجستان) و خوارزميان قديم از يک نژاد ميباشند.
مردم اين ديار از دير باز در پاسداري از سرزمين ايران پيش قدم بوده که به عنوان نمونه ميتوان به موارد زير اشاره کرد:
در جنگ شاه طهماسب اول با سلطان سليمان قانوني (شاه عثماني) تعداد کمي از سربازان سنگسري (حدود 200 نفر) جلو ارتش عظيم عثماني را سد کردند و همگي کشته شدند تا سپاه ايران بتواند فرصت عقب نشيني و تجديد قوا را پيدا نموده و از نابودي کامل نجات يابد.
در نبرد مهماندوست اشرف افغان با نادرشاه، جزء سربازان نادرشاه بودند و رشادت زيادي از خود نشان دادند.
اسماعيلخان, ذوالفقارخان, مطلبخان, محمدعليخان و عيسيخان مرداني بسيار متهور و جنگجو بوده که در بيشتر جنگهاي مهم دوره فتحعلي شاه حضور داشته و پيروزيهاي نماياني بدست آوردند. در رويداد جدايي افغانستان سردار ذوالفقارخان سنگسري فرماندهي سپاه ايران را بعهده داشت و دوبار افغانها را شکست داد.
در جنگ ايران و عراق مردم اين منطقه بيشترين شهيد را در سطح استان دادند.
از سال 1307 مهديشهر داراي شهرداري مردمي بوده و در سال 1314 بهعنوان چهارمين شهر استان سمنان توسط وزارت کشور به رسميت شناخته شد. ناحيه سنگسر تا قبل از شهريور 1320 داراي فرمانداري نظامي بود که دودانگه و چهاردانگه و نقاط ديگري از شهرستان ساري سابق جزء آن بوده است. يادآوري ميشود که در فرهنگ جغرافيايي ايران که در سال 1329 چاپ شده است، اين ناحيه با حدود و مشخصات کنوني به عنوان بخش سنگسر آمده است.اين بخش در 1387 به شهرستان مهديشهر ارتقاء يافت.
جغرافياي تاريخي
نمايي ديگر از شهر سنگسرنوشتار اصلي: جغرافياي تاريخي سنگسر
مورخان عرب در دوران پس از اسلام سنگسر را در کتابهاي خود رأس الکلب ثبت کردهاند و اين جمله ترجمه اشتباهي از نام سگسر است که در کتابهاي آنان راه يافته و به همين صورت گفته شدهاست.
زبان سنگسري
زبان سنگسري(ISO/DIS 639-3) عضوي از دسته سمناني در شاخه شمال غربي زبانهاي ايراني است که خود شاخهاي از زبانهاي هندوايراني و آن نيز به نوبه خود شاخهاي از زبانهاي هندواروپايي است و با زبان سمناني , سرخهاي ، شهميرزادي و لاسگردي که از آباديهاي مهم شهرستان سمنان محسوب ميشود نزديکي و شباهت خاصي دارد.
اهالي اين منطقه زبان فارسي را نيز بخوبي صحبت ميکنند ولي در بين خود ترجيح ميدهند که با لهجه خويش حرف بزنند که در اين صورت ديگران از آن چيزي سر در نميآورند.
صنايع دستي
ميدان شهداي سنگسرصنايع دستي سنگسريها شامل قالي بافي، نمد مالي، گليم و جاجيم بافي و همچنين بافتن پارچههاي کمابيش ظريف مانند چادر، برک، شال، مقنعه و … ميباشد. اندازه قاليها معمولاً بزرگ نيست و کمتر به بافتن قاليهاي بزرگ دست ميزدنند. بافت نوعي قالي در آن جلب توجه ميکند که همان قالي خود رنگ که در برخي نقاط ديگر ايران هم بافته ميشود. در اين نوع قالي از رنگ طبيعي پشم (سفيد، سياه، خاکستري، قهوهاي، ميشي و …) استفاده ميکنند.همچنين زنان سنگسري داراي لباسهاي ويژهاي هستند مانند «ساخته مکنه» که روسري ابريشمين خوش رنگ و نگاري است که قرنها آن را بافته، زينت داده و به ترتيب خاصي ميبندند.
ريشه نام
پيرامون ريشه نام سنگسر دو نظريه وجود دارد:
چون در اطراف اين محل کوههاي سنگي و سخت وجود داشته، آن را سنگسار ناميدهاند که به تخفيف سنگسر شدهاست.
در آغاز اسلام اين نام را سنگسر بر زبان ميراندهاند و چه سنگسر و اين آبادي نشيمنگاه سکاها بودهاست بنابراين سنگسر تحريف شده سگسر ميباشد.
به احتمال زياد نظريه اول درستتر است، زيرا در گذشته معمولاً نامگذاري شهرها و روستاها بر اساس شرايط اقليمي بودهاست و سنگسر نيز منطقهاي کاملاً کوهستاني و زمين آن نسبتاً سخت بودهاست و انواع سنگها به وفور در آن ديده ميشود. آنست که در ترکيبهاي وصفي و اضافي، همواره صفت پيش از موصوف و مضافاليه پيش از مضاف ميآيد. بهعنوان مثال، به سنگ سياه ميگويند:
سُ سنگ (سياه سنگ) و يا به جاي آن که بگويند: «روي سنگ» ميگويند: «سنگي سر» بنابراين ميتوان نتيجه گرفت که در گذشتههاي دور، سنگسريها براي توصيف محل سکونت خود به آن «سنگيسر» و به مرور زمان سنگسر گفتهاند.
تغيير نام
پس از انقلاب 1357، در سال 1358 سنگسر به صورت رسمي مهديشهر ناميده شد.
ورزش
شهرستان مهديشهر از قطبهاي اصلي هاکي در ايران است و اين منطقه همواره تعدادي بازيكن در اردوهاي تيم ملي دارد.در يکي از ميدانهاي اصلي اين شهر تنديس بازيکن هاکي قرار دارد. همچنين با توجه به پيشنه عشايري هنوز برخي در اسبسواري مهارت دارند.