سِده شهري است در بخش سده شهرستان اقليد استان فارس در جنوب ايران.
اين شهر و نواحي اطراف آن يکي از مهمترين شکارگاه‌هاي پادشاهان ايران باستان بوده و تپه‌هايي باستاني در پيرامون اين شهر ديده مي‌شود.تفرج گاه‌هاي اصلي آن چشمه قدمگاه، آبشار تنگ براق سده و درياچه سد ملاصدرا است. مردم اين شهر لرزبان هستند.
منطقه سده با جمعيتي معادل 17507 نفر ، 7/17 درصد از جمعيت كل شهرستان را در بر مي گيرد كه داراي 4026 خانوار مي باشد.از جمعيت 17507 نفري منطقه 8662 نفر مرد و 8845 نفر زن هستند.اهالي منطقه به زبان فارسي صحبت مي كنند، ولي لهجه لُري به دليل مجاورت با استان ياسوج و زبان تركي به دليل كوچ عشاير قشقايي به منطقه و ساكن شدن تعدادي از آنها نيز رواج دارد، مردم منطقه از نژاد آريائي ايراني مي¬باشند(به جز مردمي كه بنا به روايات مختلف از روسيه كوچ كرده در محل چركس دزكرد ساكن شده اند. در محدوده منطقه سده روستاهاي دهنو با جمعيت(141نفر)،رحمت آباد(648 نفر)،زين الدين(91 نفر)، شهرك امام خميني(298نفر)، مهجان(513نفر)، آسپاس(2069نفر)، پهلواني(456نفر)، اسلاميه(چركس، شرفي، رئيسان)(4187نفر)، مورپهن(266نفر)،پهناي بهي(297 نفر)، جمال بيگ(305 نفر)، خارستان سفلي(257نفر)، خارستان عليا(255 نفر)، سادات آباد(270 نفر)،قطارآغاج(147 نفر)،باصري آقاجان(142 نفر)، باصري هادي(248 نفر)، جواديه بوگر(276 نفر)، تنگ براق(425 نفر)، جدول نو(129 نفر)، نورآباد(طويله بند)(234 نفر)، حاجي آباد(374 نفر) و سده(5572 نفر) قرار دارند شهر سده يكي از بخشهاي شهرستان اقليد در شمال فارس مي باشد. كه داراي آب و هواي كوهستاني است. از طرف شمال به بخش مركزي، از طرف شرق به بخش حسن آباد و شهرستان مرودشت، از طرف جنوب به بخش كامفيروز، شهرستان سپيدان و استان كهكيلويه و بوير احمد و از طرف غرب به دهستان خسرو شيرين و شهرستان سميرم منتهي مي گردد. اين منطقه در موقعيت 30 درجه و 43 دقيقه عرض شمالي و 52 درجه و 15 دقيقه طول شرقي در ارتفاع 2160 متر از سطح دريا قرار گرفته است. غناي جاذبه هاي موجود درمنطقه سده سبب گشته است تا در اين منطقه چندين مكان تفريحي به عنوان منطقه نمونه گردشگري انتخاب شود.تنوع جاذبه ها درمنطقه سده به قدري زياد است كه تقريباً،براي هرسليقه اي،انگيزه كافي براي سفر به آن وجود دارد.طيف وسيـع جاذبه هاي موجود رامي توان براساس تنوع آنها به شرح ذيل طبقه بندي نمود. جاذبه هاي طبيعي جاذبه هاي طبيعي موجود در مقاصد غالباً اولين جاذبه هايي هستند كه توجه گردشگران را جلب مي كنند اين جاذبه ها شامل آب وهوا ، سواحل شني ،جنگل ها ،كوه ها ، راه هاي كوهستاني ، باغات ومزارع ،چشمه ها و....هستند .درسراسرجهان نماي طبيعي مهمترين عامل جذب گردشگر به شمار مي رود(الواني ودهدشتي ،109:1373).منطقه سده بسيار متنوع است كه عوامل مختلف و بسياري نظير وضعيت زمين شناسي ،توپوگرافي ،عوامل اقليمي و.....درتنوع وغناي آن موثر بوده است.محصولات كشاورزي ،مناطـق كوهستاني ،چشمه هاي متعدد و آب وهواي بسيارمطبوع تنها گوشه اي ازجاذبه هاي طبيعي اين منطقه را تشكيل مي دهد . يكي از عناصر سازنده ،مهم ونيرومند درشناختـه شدن يك منطقه به عنوان مكاني توريستي وگردشگري عامل آب وهوايي است . برخي ازگردشـگران اساساً به خاطر آب وهوا به مسافرت مي روند عده اي گرما را دوست دارند وعده اي برف راترجيح مي دهند ، افرادي كه آب وهواي گرم ومرطوب رادوست دارندبه گردشگاه هاي استوايي سفر مي كنند و... منطقه سده يك منطقه ييلاقي است كه ازآب وهواي پاك ومعتدل برخوردار است و در فصل بهار و تابستان عشاير قشقايي به اين منطقه كوچ مي كنند. درمقام مقايسه با شهرها وسايرآبادي هاي اطراف ،شرايط آب وهوايي ويژه اين منطقه محسوس تروملموس تراست .آب وهواي خنك ودل انگيز،بارندگي فراوان،زمسـتان هاي سردومرطوب ،تابستان هاي معتدل از ويژگي هاي خاص اين منطقه مي باشد .شرايط اقليمي خاص اين محدوده سبب گشته تاشاهد تنوع گياهي در(كوهستان و دشت) ومحصولات باغي و زراعي در اين منطقه باشيم . وزش نسيم خنك و ملايم به علت قرارگيري دردامنه كوهستان،فضاي سرسبز ،هواي مطبوع وپاك ،چشمه هاي جوشان، همگي سبب گشته تا اين منطقه ،خصوصاً مناطق تفريحي تنگ براق، قدمگاه، چهل شهيدان، بالنگان،گوربهرام و ساحل درياچه سد ملاصدرا به عنوان مناطق توريستي وخوش آب وهوا شـناخته شوند وبرهمين اساس هرساله پذيراي گردشـگران زيادي باشندكه براي زدودن خستگي ازجسم و روح خود به اين منطقه سفر مي كنند . چشمه قدمگاه چشمه قدمگاه در نزديكي شهر سده در دامنه كوه قدمگاه و در محلي با پوشش گياهي مناسب و محوطه اي سرسبز و درختكاري شده قرار دارد.اين قدمگاه از جمله قدمگاههايي است كه امام رضا در مسير حركت خود از مدينه به مرو در آن توقف داشته و استراحت كرده اند به همين خاطر مورد احترام مردم منطقه است و اعتقاد زيادي به آن دارند وچون داراي آب فراوان و درختان تنومند و كهنسال مي باشد، محل خوبي براي استراحت و تفريح مي باشد.در فصل بهار و تابستان گردشگران زيادي از شهر هاي مختلف بخصوص شيراز، اصفهان، يزد،آباده، اقليد، مرودشت و ... به اين تفرجگاه مي آيند.موقعيت اين چشمه براي ايجاد تاسيسات و زيرساختهاي گردشگري، بسيار مناسب مي باشد.در حال حاضر از چشمه فوق4 رشته جوي اصلي(بادكي-فيلي-موئي-مارجان) منشعب مي شود و پس از دور شدن از سرچشمه، رشته هاي فرعي ديگري را تشكيل مي دهند. اين نهرها ابتدا باغات داخل و اطراف شهر كه بيشتر در قسمت جنوب و جنوب غربي بوده را سيراب و سپس زمين هاي كشاورزي كه بيشتر در سمت جنوب و جنوب شرقي هستند را مشروب مي سازد. در فصل زمستان مازاد آب به رودخانه بالنگان ريخته و از آنجا توسط رودخانة سفيد به رودخانة كر ملحق مي گردد. چشمه بالنگان چشمه بالنگان با جلوه هاي بسيار زيبا در منطقه اي به وسعت 3 هكتار در منطقه سده(روستاي حاجي آباد) قرار دارد.اين چشمه از سرچشمه هاي اصلي رودخانه كُر مي باشد. چشمه چهل شهيدان بدرستي قدمت چهل شهيدان به روزگار باستان مي رسد، چرا كه ايرانيان باستان آب را نماد پاكي وطهارت مي دانستند وبسيار احترام وتقديس مي كرده اند.آنان آب را نماد شفا تن و جان و روان مي دانستند. از اين رو آب را الهه پيدايش، زايش و باروري،موجب تندرستي وكاهش درد زايمان مي پنداشند و چنان با حرمت و احترام به اين پديده اعتقاد داشته اند كه در روزگار هخامنشيان چنانچه كسي آب دهان خود رادر آب يا در چشمه مي انداخت به قتل مي رسيد،پس همواره مورد تكريم بوده وهميشه در جوار آبها وخصوصاً سرچشمه هاي بزرگ آب معبد مي ساخته اند.واحتمال اينكه زيارتگاه سنگي فعلي چهل شهيدان بقاياي يك معبد بوده باشد نيز دور از ذهن نيست پس در آنجا بناهايي مي ساخته اند تا به عبادت بپردازند. پس براستي تمامي بنا هاي مقدس كنار آب متعلق به روزگار باستان وحاصل اعتقاد به آب و باورهاي مرتبط با آن بوده است. نام چهل شهيدان با تاريخ دژكرد پيوندي ديرينه دارد واين پيوند حاصل گرايش اعتقادي مردم دژكرد به اين مكان مقدس است.چشمه چهل شهيدان از بزرگترين چشمه هايي است كه همواره و از فراز روزگاران چشم هر رهگذري را به خود خيره نموده به طوريكه در كتاب فارسنامه ناصري نيز در بحث چشمه هاي فارس تحت عنوان چشمه شهيدان از آن ياد شده است. گوربهرام آسپاس در دره اي كه سابقاً شكارگاه پادشاهان و اُمراي ايران زمين بوده و به نام دره بهادران معروف گرديده است چشمه هاي بزرگ و عميقي موجود است و از جمله داراي چشمه پهناوري است كه آبهاي آن قسمتي از اراضي اطراف خود را به صورت باتلاقي درآورده است. در تواريخ مذكور است كه بهرام گور در سال 439 در اثناي شكار گورخر در اين باتلاق فرو رفته و ناپديد شده و ازآن به بعد باتلاق به نام گور بهرام خوانده شده است. رودخانه ها بيشتر رودخانه هاي منطقه سرچشمه اصلي رود كُر را تشكيل مي دهند. رودخانه كر از جمله رودخانه هاي پر آب استان فارس است كه از شمال غربي استان و از بلنديهاي سلسله جبال زاگرس منشعب شده و به سمت جنوب شرقي جريان پيدا مي كند.مهمترين سرشاخه هاي آن عبارتند از رودهاي گاوگدار(اوجان)،سفيد،دزكرد و شور شيرين.سواحل رودخانه ها محل مناسبي براي تفريح ، ماهيگيري و شنا مي باشند.دسترسي به رودخانه هاي منطقه از طريق جاده خاكي بين مزارع كشاورزي ميسر مي باشد. سد ملاصدرا با وجود سد مهم درودزن و تأمين آب براي بخشي از دشت حاصلخيز منطقه، بخش وسيعي از زمين‌هاي مستعد و قابل كشت در كامفيروز استان فارس بدون آب مانده بود. علا‌وه بر آن با جاري شدن سيلا‌ب‌هاي خروشان همه ساله خسارت‌هايي به كشاورزان منطقه وارد مي‌شد. براي حل اين مشكلا‌ت و به منظور تأمين برق در زمان اوج مصرف، تأمين آب شرب و صنعتي شهرشيراز و كنترل حجم آب سد درودزن، سد ملاصدرا در 60 كيلومتري بالا دست سد درودزن واقع در شمال استان فارس، شهرستان اقليد، كيلومتر 22 شهرسده و روي سرشاخه اصلي رودخانه كر در محلي به نام تنگ براق ساخته شد. سد از نوع سدهاي خاكي (سنگريزه‌اي با هسته رسي(gc) با ارتفاع 72 متر، طول تاج 630 متر بوده و حجم مخزن اين سد حدود 440 ميليون متر مكعب است. آبگيري رودخانه در محل سد به طور متوسط سالا‌نه 360 ميليون متر مكعب است. تنگ براق تنگ براق، نام دره زيباي شمال روستا است. آبشار مارگون كه در روبروي تنگ براق از بلندي هاي صخره اي با آب فراوان سرازير مي شود، يكي از حيرت انگيزترين آبشارهاي ايران است. آب سد درودزن از تنگ براق عبور مي كند و انتهاي آن با ديواره هاي صخره اي با عبور از يك دشت، از شكافي عميق سرازير مي شود و آبشار زيباي تنگ براق را پديد مي آورد. غاري زيبا در ديواره صخره اي سمت چپ تنگ، پديد آمده است، كه منشاء آهكي دارد و از سقف آن، قطرات آب به كف غار فرو مي ريزد.