فَسا نام شهري در 145 کيلومتري جنوب شيراز واقع در استان فارس است. شهرهاي شيراز، داراب، استهبان و جهرم در همسايگي اين شهرستان هستند.
دانشگاه‌ها
اين شهر داراي يک واحد دانشگاه علوم پزشکي، يک واحد دانشگاه آزاد اسلامي، يک واحد دانشگاه پيام نور و يک واحد آموزش عالي است.
پيشينه تاريخي
تاريخ فسا حداقل به زمان هخامنشيان برميگردد که در آن زمان نام اين شهر پسه يا پسا بوده که بعد از حمله اعراب به فسا تبديل مي‌شود.
کشاورزي و صنعت
فسا از نظر کشاورزي شهري پررونق است. از نظر توليد گندم و ذرت رتبه اول کشور ايران را داراست بطوريکه فسا را شهر گندم مي‌دانند . با توجه به آب و هواي مناسب ،وجود نخلهاي گرمسيري و درخت گردو و ديگر گونه‌هاي درختي در اين شهر متداول است. کشت پنبه نيز در فسا رونق فراوان دارد. کارخانه رب گوجه فرنگي، 16 کارخانه ذرت خشک کني و يک کارخانه روغن کشي زيتون، يک کارخانه قند، کارخانه توليد ماکاروني، کارخانه تصفيه وش پنبه،کارخانه توليد الکل ،کارخانه يخ سازي،کارخانه توليد آرد، کارخانه شير ارمغان، کارخانه صنايع لبني - تعدادي کارگاههاي توليد پنبه كاني غيرفلزي و صنايع دستي (بافت فرش ، گليم ، حصير ، رويه گيوه و . . .) از صنايع اين شهرستان مي‌باشد .
موقعيت راهبردي
قرار گرفتن در مسيرهاي اصلي شيراز به کرمان و بندر عباس، اين شهر را از يک موقعيت راهبردي برخوردار کرده‌است. بلندترين نقطه اين شهرستان خرمن كوه مي باشد كه 3185متر ارتفاع دارد .
آيين هاي مزدکي و مانوي
فرصت‌الدوله در آثار عجم چنين مي‌نويسد:
زرتشت خورگان که استاد مزدک بوده است از اهالي اين شهر است که سالها در بيزانس (روم شرقي) بسر مي‌برد و در آنجا با کتب فلسفي يوناني از جمله جمهوريت افلاطون آشنايي پيدا کرد و تحت تأثير انديشه مدينه فاضله افلاطون قرار گرفت. افکار زرتشت خورگان که بيشتر جنبه اقتصادي و اجتماعي داشت، توسط شاگرداش مزدک به جامعة ايراني معرفي شد. ميگويند باني اصلي آيين مزدکي مردي زردشت نام از اهل فسا بود و به نوعي کيش مانوي که مخالف کيش رسمي مانوي بود، دعوت ميکرد. اين مرد دعوت خود را در روم ظاهر کرد و سپس به ايران سفر کرد و به دعوت پرداخت. در روم اين شخص به نام پوندس معروف بوده‌است. پس نتيجه اين مي‌شود که فرقه مورد بحث ما يکي از شعب مانوي بوده که قرب دو قرن قبل از مزدک در کشور روم تأسيس يافته و مؤسس آن يکنفر ايراني زردشت نام پسر «خورگان» از مردم «پسا» بوده‌است... از اشارات مندرجه در کتب عربي چنين مستفاد مي‌شود که زردشت (فسايي) پيشوايي بوده که دعوت او فقط جنبه نظري داشته‌است، اما مزدک که مرد عمل بوده و به قول طبري در نزد طبقه عامه خليفه زردشت به شمار ميآمدهاست، رفته رفته نام مؤسس اصلي را تحت الشعاع قرار داد و در همان عهد خود، فرقه را به اسم مزدکيه مشهور نمود. بنابراين فسا(پسا) را مي‌توان مهد آيين مزدکي دانست.
تقسيمات کشوري
شهرستان فسا اکنون داراي شهرهاي زاهدشهر و ششده و قره بلاغ و سه بخش مرکزي، شيبکوه و نوبندگان مي‌باشد.
روستاهاي تاريخي
از قديمي ترين روستاهاي بخش مرکزي مي‌توان به کوشکقاضي اشاره نمود. اين روستا در سمت جنوب شرقي شهرستان فسا واقع شده‌است که مواضع تاريخي نظير تل نخودي و قلعه رحمت آباد در حاشيه آن و سمت کوه توده قرار دارند و روستاي نوبندگان که پيشينه آن به زمان تمدن ايلام مي‌رسد.
شخصيت هاي معروف
از شخصيت‌هاي بزرگ گذشته اين شهر مي‌توان به عبدالرضا مروّت، از روساي فرودگاه وين در اتريش، روزبهان بقلي فسايي،صاحب فارس نامه ناصري، غلامحسين كديور (باني باغ مشهور كديوري در مدخل شهر)،منصور رستگار فسايي شاهنامه پژوه و استاد دانشگاه،و دکتر مهدي عبدلي استاد فيزيک در دانشگاه کانادا و احمد بهشتي نويسنده و استاد دانشگاه، حسام فيروزي فعال حقوق بشر، دكتر كريم بامداد پزشك، مهتا بردبار شاعر و اديب، علي اصغر مصلح استاد دانشگاه،منوچهر كديور نويسنده، هدايت الله آقائي فعال سياسي، دکتر محمد حسين بهراميان شاعر معاصر سراينده شعر معروف سارا اشاره نمود.
جاذبه‌هاي طبيعي و تفرج گاهها-ابنيه و آثار تاريخي
1- تل ضحاک که از آثار ما قبل اسلام است و ويرانه‌هاي کاخ يکي از شاهان ساساني به همين نام مي‌باشد که آثار باستاني زيادي بر اثر کاوش در اطراف آن بدست آمده و در موزه‌هاي کشور نگهداري مي‌شود.
2- آثار شهري مربوط به دوران ساساني در حوالي روستاي تنگ کرم واقع در 15 کيلومتري شهر فسا بنام شهر وال وجود داشته که آثار و بقايايي از آن باقي است.
3- تل نعلکي واقع در جنب روستاي جليان از بخش نوبندگان که قبور ماقبل تاريخ بوده و از لحاظ مهر پرستي بررسي و اهميت است.
4- ساختمان نقاره خانه واقع در اول بازار شهر فسا مربوط به دوران قاجار
5 - سنگ قبر (سنگ سيمان) به طول 2 متر و عرض 5/0 متر که خطوط گرانبهايي روي آن حک شده و مربوط به دروازه شهر فسا در زمان ساسانيان بوده است.
6- آتشکده ساماني مربوط به دوره ساساني واقع در 15 کيلومتري شمال فسا
7- درياچه مصنوعي
8- چهل چشمه - پانعل
9- ميان جنگل داراي گونه‌هاي گياهي بسيار ارزشمند
10- امامزاده اسماعيل
11- امامزاده حسن
12- شاهزاده قاسم
13- شاه ابوالفتح
14- پارک تفريحي آزادي
15- منطقه گليان
-منطقه باستاني كوزه گرخانه (واصل آباد ) ، آثار باستاني تنگ مج و تنگ موردي ، تل نخودي و اتلال مجاور آن (كوشكقاضي) ، تل سياه (فدشكويه) و اتلال در امتداد آن تنگ خمار (سنان) و چاههاي سنگي در ارتفاعات مجاور سنان ، بقعة سيد شمس الدين (عهد صفوي) ، بقعة زاهد كبير در زاهد شهر (عهد مغول) ، ساختمان نقاره خانه (شهرباني قديم = خيابان محمدي)