شهر بوکان مرکز شهرستان بوکان در استان آذربايجان غربي ايران است. زبان مردم اين شهر کردي سوراني است.
نام شهر
روايات زيادي در مورد ريشه نام اين شهر وجود دارد از مشهورترين آنها اين است که در قديم مردم اين شهر در هنگام مراسم عروسي به چشمه آب بزرگ و مشهور اين شهر که کردها آن را «حه‌وزه گه‌وره» (Hewze Gewre) به معني «آبگير بزرگ» مي‌نامند، (و اين چشمه به صورت چشمه‌اي جوشان است که آب آن از سفره‌هاي زيرزميني تأمين مي‌شود؛) مي‌آمدند و از آنجا که به کردي واژه «بوک»، به معني عروس است اين منطقه را که بعدها به شهر تبديل شد «بوکان» (جمع بوک = عروس‌ها) ناميدند.
اما اين نظريه تنها در صورتي درست است که ما اين اسم را با لهجه فارسي تلفظ کنيم يعني «بوکان Bookan»، اين در حالي است که ساکنين اين شهر و اکثر مردم کردزبان آن را بصورت «بوکان Bokan» ادا مي‌نمايند.
در نظريه‌اي ديگر، گفته مي‌شود که به هنگام حمله سپاه مغول به اين مناطق، يکي از فرماندهان سپاه چنگيز، نام خود (بوکان) را بر روي اين روستاي کوچک (در آن زمان) نهاد. گفته مي‌شود کوهي در مغولستان به نام بوکان وجود دارد که از همين فرمانده چشمه مي‌گيرد.
نظريه ديگر در مورد وجه تسميه شهر چنين است: شهر بوکان به دور چشمه بزرگ حه‌وزه گه‌وره شکل گرفته‌است و به چنين چشمه‌هايي در زبان کُردي «کاني Kani» گفته مي‌شود. همچنين واژه «بو Bo» در زبان کردي کاربردهاي مختلفي دارد که اغلب در شکل ترکيبي به کار برده مي‌شود؛ مانند بو کوي؟(کجا؟)
اما چگونگي ترکيب اين کلمات و شکل گيري واژه بوکان بر اساس اين نظريه چنين است: در زمانهاي قديم هنگاميکه زنان قصد شستن وسايل خانه را داشتند آنها را با خود برداشته و به سمت رود يا چشمه‌اي در نزديکي محل اقامتشان بوده مي‌بردند و در آنجا کارشان را انجام مي‌دادند. به همين ترتيب اهالي ساکن اطراف بوکان، جهت شستن و نظافت ظروف و وسايل خود به طرف اين کاني يا حوض مي‌رفتند و هنگامي که کسي سراغ نفري را که جهت انجام اين امور به «کاني» رفته بود، مي‌گرفت، نزديکان وي در پاسخ مي‌گفتند: «او به کاني رفته‌است» و به زبان کردي «چوه بوکاني» يعني به «چشمه» رفته‌است. بدين ترتيب واژه «بوکاني» به افرادي گفته مي‌شد که رفت و آمد زيادي را به «کاني» مزبور انجام مي‌دادند و سپس کم کم در آنجا ساکن شدند.
امروز حوض گوره (حه‌وزه گه‌وره)، در مرکز شهر واقع است و با آب گوارا و بي پايان خود آب نيمي از شهر را تأمين مي‌کند. و نزد اهالي شهر از نوعي دلبستگي و جايگاه خاصي برخوردار است.
آثار باستاني
بوکانتپه تاباني در روستاي احمد آباد محال فيض الله بيگي مربوط به دوره پارتي و ساساني
تپه آسياب کهنه روستاي احمد آباد محال فيض الله بيگي مربوط به اقوام هزاره اول پيش از ميلاد
تپه کلک آبي در روستاي باغچه محال فيض الله بيگي مربوط به اقوام هزاره اول پيش از ميلاد
تپه سيخان کوچک در روستاي ساريقاميش محال فيض الله بيگي مربوط به اقوام هزاره اول پيش از ميلاد
تپه سيخان بزرگ در روستاي باغچه محال فيض الله بيگي مربوط به اقوام هزاره اول قبل از ميلاد
تپه موچه در روستاي تکان‌تپه محال فيض الله بيگي مربوط به اقوام هزاره اول قبل از ميلاد
تپه کلتپه در روستاي کلتپه بوکان مربوط به اقوام هزاره اول قبل از ميلاد
قلعه تپي در روستاي تپي مربوط به دوره نيريزد و هزاره و پانصد سال پيش از ميلاد
تپه قره کند در روستاي قره‌کند محال آختاچي مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد
تپه روژبياني در روستاي عزيزکند مربوط به دوره برنز پيش از ميلاد
تپه داربسر در روستاي داربسر در محال آختاچي مربوط به دوره اشکانيان
زمينهاي جره واقع در روستاي شيخلر محال آختاچي مربوط به دوره اشکانيان و ساساني
گردي خليسکه واقع در روستاي سراب محال مربوط به دوران اقوام پارينه‌سنگي
تپه گرده‌خزينه در روستاي سراب مربوط به دوران کالکوتيک
تپه گرده‌شين در روستاي سراب مربوط به اقوام دوران کالکوتيک
تپه آشي در روستاي قره‌موسالو مربوط به اقوام برنز پيش از اسلام
گوکتپه در روستاي گوکتپه مربوط به نيمه دوم هزاره اول قبل از ميلاد
تپه گرده‌شين در روستاي رحيم خان محال مربوط به دوره برنز قبل از ميلاد
تپه محمود در روستاي ارمني بلاغي مربوط به اقوام اواخر دوره نوسنگي
گرد عثمان قلعه در قلعه در روستاي ساريقاميش مربوط به هزاره يکم پيش از ميلاد
تپه کاني‌کوزه له در روستاي کاني کوزه‌له مربوط به دوره کالکوتيک پيش از ميلاد
قلعه ناچيت در روستاي ناچيت بوکان مربوط به دوره برنز پيش از ميلاد
تپه مقصود در روستاي ملالر بوکان مربوط به دوره کالکوتيک
تپه عبدالله تپي سي در روستاي عبدالله تپي سي مربوط به دوره برنز پيش از ميلاد
تپه گرده‌مالان در روستاي کهنه‌ملالر مربوط به هزاره يکم پيش از ميلاد
تپه گرد عربلو در روستاي علي‌کند مربوط به هزاره يکم پيش از ميلاد
تپه سردارآباد در روستاي سردارآباد مربوط به اقوام پارتي و ساساني پيش از ميلاد
قلعه سردار بوکان در بوکان
قلعه قالاي چي (قلعه چين)در روستا قلايچي بوکان 800 ق م و مربوط به حکومت ماناها
اماکن ديدني
غار روستاي قلعه‌چي نزديک بوکان
غار کول‌آباد ميان بوکان و مياندوآب
غار مکري قران در روستاي خراسانه
غار کونه‌کوتر در روستاي ينگيجه بوکان
غار کونه‌کوتر در روستاي سهولان
ايوان سنگي روستاي آغجيوان
قلعه سنگي روستاي سماقان فرهادتراش داراي نه اتاق سنگي
جلگه سردرآباد
حوض گوره چشمه بزرگ آب و استخر ديدني بوکان
مسجد جامع حماميان
اطاقهاي سنگي روستاي بي‌بي‌کند
پارک ساحلي بوکان
پارک کوي محمديه (معروف به پارک حسن زيرک)
نامداران بوکان
حسن زيرک خواننده نامي کرد
سردار عزيز خان مکري وزير جنگ آقا ناصر الدين شاه قاجار
مقبل هنر پژوه کوهنورد معروف و يار اوراز
محمد و ياسين قريشي کاريکاتوريستان و نويسندگان معروف بوکان
قاله مه ره موسيقيدان محلي! و محبوب