سَقِّز يکي از شهرهاي غربي ايران در استان کردستان است که در شمال‌غربي سنندج و در فاصله 198کيلومتري آن واقع است. از شمال به شهر بوکان، از غرب به شهر بانه، از جنوب به منطقه تيلکو، و از شرق به منطقه افشار منتهي مي‌شود.
شهرستان سقّز برروي دو تپه طويل که رودخانه سرپوشيده ولي‌خان از وسط آن مي‌گذرد، بنا شده‌است. پستي و بلندي‌هاي داخل شهر و مناظر و چشم‌انداز زيباي رودخانه سيمينه‌رود، که از کنار اين شهر مي‌گذرد، جلوه بديعي را به نمايش گذاشته‌است.
نام
نام امروزينِ سقّز از نام قوم سکه يا سکا (سکاها يا سکز) به يادگار مانده‌است، و سکز همان ساکز است. در روزگار مادها سکاها فراوان به مرزهاي ايران مي‌تاختند. اينان گاه با آشور هم‌پيمان مي‌شدند و زماني زير فرمان خود مادها با آشوريان مي‌جنگيدند. به‌دنبال حمله مجدّد آشور به مادها خشتريته براي پايان دادن به حملات آشور با ماننا و سکاها پيمان دوستي بست و عملاً با آشور وارد جنگ شد.
در حدود سال 650 پ.م. پادشاهي ماد دولت بزرگي در رديف ماننا و اورارتو و عيلام بود. بعد از سکاها کيمري‌ها (يکي ديگر از قبايل صحرانشين شمال قفقاز) به منطقه شمال‌غرب ايران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در غرب درياچه اروميه و شرق آناتولي را نابود کردند.
هووخشتره، بزرگ‌ترين پادشاه ماد، در ده سال اوّلِ حکومتش موفّق شد که رابطه‌اش را با پادشاه سکاها، پروتوثيس، به اتّحاد متقابل تبديل کند. هووخشتره ارتشش را به دو قسمت پياده‌نظام مجهّز به نيزه و سواره‌نظام تيرانداز (شکلي که از سکاها آموخته‌بود) تقسيم کرد و دولت نيرومندي در ماد تشکيل داد. در روزگار هووخشتره، پس از انقياد سکاها در ماد، گروهي از سکاها را به غرب ماد کوچاندند و اين سرزمين را به‌نام آنان سکزي يا ساکز خواندند که اکنون به سقّز معروف است.
محلاّت سقّز
شهر سقّز سابقاً در دشتي در جنوب‌غربي شهر فعلي قرار داشت که اکنون به کهنه سقز يا سقّز کهنه معروف است. شهر فعلي ابتدا در اطراف بازار به وجود آمد و قديمي‌ترين محلّه، همان محلّه بازار شهر است که بعداً بر اثر ارتباط تبريز، سنندج، و بانه طرفين جادّه‌هاي آن آباد شد. امروزه موقعيت طبيعي و نحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات و رودخانه‌اي که از کنار آن جاري است، سقّز را از شهرهاي ديگرِ استان متمايز کرده‌است.
ديدني‌ها
پارک مولوي کُرد، ساحل رودخانه، بازار سقز، طبيعت بکر و زيباي منطقه سَرشيو، کوه‌هاي چهل‌چشمه ديواندره، و نه‌که‌روز از جاهاي ديدني شهرستان سقّز هستند. در اين شهرستان بيش از يکصدوپنجاه اثر تاريخي و باستاني وجود دارد که فقط دو اثر آن، يعني قلعه باستاني زيويه و غار کَرَفتو مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته و در فهرست آثار ملّي به ثبت رسيده‌است.
غار کَرَفتو
اين غار جزء شهرستان ديواندره‌است و در منطقه اُوباتو «هه‌وه‌تو» صخره‌اي از سنگ‌هاي آهکي برفراز تپّه‌اي پديد آمده‌است که قلعه و غار کَرَفتو ناميده مي‌شود. براساس مطالعات زمين‌شناسي، صخره قلعه و غار کَرَفتو در دوران سوم زمين‌شناسي شکل گرفته‌است. براساس بررسي و مطالعات انجام‌شده در اين غار، آثاري از انسان‌هاي اوّليه، مانند نقّاشي‌هاي روي ديوارها، يافت شده‌است که نشان مي‌دهد اين غار زيستگاه انسان‌هاي اوّليه در اين منطقه بوده‌است.
مسجد دومناره
باني آن به روايتي کاک سور وزمَله، از سادات منطقه، و به روايتي ديگر شيخ حسن مولاناوا و قدمت آن به دوره افشاريه برمي‌گردد.
آجرکاري‌هاي نماي بيرونيِ مسجد و مناره‌ها و حوض‌خانه مسجد از زيبايي‌ها اين بناي تاريخي‌اند.
بازار قديمي سقز
دژ باستاني زيويه
اين قلعه برروي تپّه‌اي به ارتفاع 140 متر در فاصله 42کيلومتري شهر سقّز و نزديک ديواندره و در حاشيه روستايي به‌نام زيويه قرار دارد که در سال 1947 ميلادي به‌طور اتّفاقي کشف شد. اين بنا به محيط اطراف اشراف کامل دارد و با توجّه به بقاياي ستون‌هايي در قسمتي ايوان‌مانند به نظر مي‌رسد مرکز حکومت و امن‌گاه منطقه براي حاکم وقت بوده‌است. از حفّاري‌هاي اين تپّه، که غالباً در گذشته و به‌طور غيرمجاز صورت گرفته‌بوده، اشياء زيادي به دست آمده که بعضي از آنها در موزه‌هاي داخلي و بسياري هم در موزه‌هاي خارج از کشور نگهداري مي‌شوند؛ ازجمله اشياء به‌دست‌آمده، قطعات عاج منقوش بوده که نقوش حيواني و صحنه شکار اساطيري روي آنها حک شده و از ارزش ويژه‌اي برخوردار است. از روي دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبيدر سنندج طرّاحي، بزرگ‌نمايي، و ساخته شده‌است. گردن‌بند طلا و سرِ عقاب طلائي از ديگر نمونه‌هاي اشياء کشف‌شده تپّه زيويه هستند که از ارزش زيادي برخوردارند.