جيرُفت شهري است در استان کرمان.اين شهر مرکز شهرستان جيرفت است.جمعيت شهر جيرفت بنا بر سرشماري سال 1385 مرکز آمار ايران، برابر 108000 نفر است.
تاريخ جيرفت:
مورخين و جهانگردان عقيده‌دارند که شهر جيرفت در اثر سيل بنيان کني نابود گرديده و خرابه‌هاي شهر قديمي جيرفت در يک کيلومتري جيرفت فعلي (سبزواران) قرار دارد.خرابه‌هاي شهر قديم را به عهد دقيانوس نسبت داده‌اند و از اين خرابه‌ها سکه‌ها و آثار عتيقه بسيار به دست آمده‌است.جيرفت از دو کلمه (جير) به معني پست و پايين و (افت) به معني افتاده تشکيل شده‌است و به طور کلي جيرفت به معناي (جلگه پست آبرفتي) است.
نام جيرفت در سال 35 هجري قمري براي اولين بار به مناسبت تصرف آن توسط مجاشع بن مسعود در تاريخ ثبت شده‌است و از تاريخ نيز مکرر از آن شهر نام برده شده‌است.
به استناد گفته ياقوت حموي، جيرفت (جرودس) نام داشت.جيرفت قبل از حمله مغول يکي از شهرهاي آباد و ثروتمند جهان اسلام بود.شاهراهي که از خليج فارس و بندر هرمز عبور مي‌کرد و راهي که از هندوستان و از طريق جالق امتداد مي‌يافت در جيرفت به هم متصل مي‌شد.همچنين کالاهاي تجارتي که از هندوستان به ايران صادر مي‌شد از جيرفت به ساير شهرهاي ايران توزيع مي‌گرديد.
مارکوپولو تاجر و سياح ونيزي از اين شهر به نام (کاماداي) يادکرده‌است.ظاهراً در زمان عبور وي اين شهر به کلي ويران شده بود.
مراکز باستاني و تاريخي:
مقبره ميرحيدر (گورخانه):
اين مقبره يادگاري از دوره صفويه مي‌باشد که در باغي بسيار زيبا و محصور از درختان مختلف، در اسفندقه جيرفت قرار دارد.نقشه گنبد آن از داخل چهارضلعي و در مراحل بعد به هشت طاقنما تبديل شده و گنبد مدوري بر روي آن احداث گرديده‌است.
قلعه سموران:
قلعه سموران از سنگ‌هاي مرمر متمايل به قرمز ساخته شده و در فاصله 3 کيلومتري شمال‌غربي روستاي رودفرق و در60 کيلومتري شرق شهر جيرفت بر بلنداي کوهي احداث شده‌است. چاه نسبتاً عميق قلعه با گذشت قرون متمادي و آسيب‌هاي فراوان هنوز عمق خود را حفظ کرده و طريقه سنگ چيني کناره‌هاي آن بسيار جالب توجه مي‌باشد.
ساختمان اين قلعه به قرون قبل از اسلام تعلق دارد، اما در قرون اوليه اسلامي بازسازي شده‌است و در دوران حکومت سلجوقيان قلعه مشهوري بوده‌است.اين قلعه به علت استحکام و موقعيت طبيعي منطقه شباهت زيادي به قلاع اسماعيليه دارد.
جاذبه‌هاي طبيعي:
ييلاقات دلفارد:
يکي ديگر از ييلاقات استان کرمان، ييلاقات دلفارد مي‌باشند که از توابع جيرفت به شمار مي‌آيد و در 30 کيلومتري مسير جيرفت ـ ساردوئيه قرار گرفته و جاده آن آسفالته‌است.دلفارد از مراکز مهم پرورش زنبور عسل و تهيه عسل است.
ييلاقات در بهشت ( در هزار ):
اين ييلاق در مرکز بخش ساردوئيه از بخش‌هاي شهرستان جيرفت در مسير جاده راين به جيرفت و بافت قرار دارد.فاصله مرکز بخش ساردوئيه تا کرمان 160 کيلومتر است.
در بهشت که به آن دوره بهشت نيز مي‌گويند، در تابستان مرکز ييلاق عشاير کوچرو رودبار است.ساردوئيه پوشيده از درخت و جنگل است و چشمه‌هاي آب آن در هر گوشه مي‌جوشد.
ييلاقات اسفندقه:
ناحيه خوش آب و هواي اسفندقه در 72 کيلومتري جيرفت و بافت قرار گرفته‌است و لذا بوته‌هاي اسفند آن نيز معروف است. اسفندقه يک بناي با ارزش تاريخي به نام مقبره مير حيدر يا گور خانه دارد که از دوره صفوي به يادگار مانده‌است.آب معدني آن به آب بادگشيدکي معروف است و براي امراض پوستي و مفصلي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
کوه سرشک:
اين کوه با ارتفاع 4048 متر در 105 کيلومتري شمال‌غربي جيرفت قرار دارد و دومين قله از کوه‌هاي هزار است که سرچشمه رودهاي رود رو و هليل رود مي‌باشد.از ارتفاعات مهم اين کوه قله (دندانه هنزا) است که در غرب روستاي هنزا قرار دارد و حدود 3650 متر ارتفاع آن مي‌باشد.
جيرُفت را از سه جهت کوهستان‌هايي به ارتفاع 4000 متر احاطه کرده‌اند و تنها از جانب جنوب غربي به سمت تنگه هرمز در خليج فارس سرزمين هموار دارد.اين منطقه به دليل موقعيت خاص طبيعي اش که آن را کاملاً به محاصره در آورده‌است، از مسير گردش‌هاي جهانگردان و نيز تحقيقات باستان‌شناسي به دور مانده‌است.بيشتر تحقيقات در منطقه ميانرودان انجام شده‌اند.بر حسب اتفاق آثار فراواني از تمدن ناشناخته‌اي در جلگه هليل‌رود از زير خاک سر بيرون آوردند.تمدني که از سپيده دم بشريت منشا مي‌گيرد.ويژگي منحصر به فرد اين گلدان‌هاي حجاري شده که در آن سير تکوين جهان، انسان‌ها و حيوانات در سبکي بي نظير به تصوير کشيده شده‌است، جاي هيچ شک و ترديدي را براي باستان شناسان نسبت به قدمت و ظرافت فرهنگ هليل رود باقي نمي‌گذارد.به نظر مي‌رسد که فرهنگ و تمدن هليل رود به طور مستقل از تمدن دولت _ شهرهاي ميانرودان در هزاره سوم قبل از ميلاد پاي به عرصه حيات نهاده‌است و به اين ترتيب حتي از تمدن سومر نيز چندين سده تقدم زماني مي‌يابد.
تمدّن جيرفت:
در جيرفت تمدّني کشف شده‌است که حدّاقل قدمت آن را برابر قدمت تمدن سومر تخمين زدند.پيشينه آثار کشف شده به 3000 سال پيش از ميلاد مي‌رسد.پيش از آن اين باور وجود داشت که سومر قديمي‌ترين تمدّن است.