آستارا شهري کوچک در ساحل غربي درياي خزر و در شمالي‌ترين نقطه استان گيلان و آخرين نقطه مرزي ايران و جمهوري آذربايجان است. آستارا از شرق به درياي خزر، از شمال به آستاراي جمهوري آذربايجان، از غرب به استان اردبيل و از جنوب به منطقه تالش‌نشين گرگان محدود شده‌است. رود آستارا که از کنار راه شوسه آستارا-اردبيل ميگذرد، آستاراي ايران را از آستاراي جمهوري آذربايجان جدا مي‌سازد. در گذشته زبان تالشي در اين شهر رايج بوده‌است؛ ولي هم‌اکنون زبان عموم مردم آستارا ترکي آذربايجاني مي‌باشد.
در محل کنوني شهر آستارا در قديم روستايي به نام دهنه‌کنار وجود داشته که از زمان قاجار گسترش يافته و ديگرگون شده‌است.
تقسيمات کشوري
آستارا به‌موجب قانون تقسيمات کشوري سال 1316 خورشيدي، يکي از شهرهاي شهرستان اردبيل در شرق استان آذربايجان شرقي به مرکزيت تبريز بود که از خرداد سال 1339 خورشيدي، به استان گيلان ملحق گرديد. جمعيت آن بر اساس سرشماري سال 1355 خورشيدي، 35,945 نفر بوده و طبق بر آورد سال 1363 خورشيدي، به 43,864 نفر رسيده و در حال حاظر نزديک به 100,000 نفر مي‌باشد.
جغرافيا
اين شهرستان شامل دشت و کوهستان است و هواي دشت در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان ملايم و هواي کوهستان در تابستان معتدل و در زمستان سرد است. محصولات آن غلات، حبوبات، برنج و صيفي جات است.
از اماکن تاريخي شهرستان آستارا مي‌توان به بقعه شيخ تاج الدين محمود خيوي در لمير محله (مابين عنبران محله و ويرموني)، قلعه شيندان (همان صخره بزرگ واقع در خاک جمهوري آذربايجان، بالاي روستاي ونه بين و مشرف به تونل اردبيل آستارا)، قبرستان قديمي ونه بين که در بالاي دهکده توريستي حيران بر سر راه فرعي نمين واقع است، قبرستان قديمي دهکده گنج کشي از آباديهاي نزديک حيران، بقعه پير قطب الدين نزديک دهکده باغچه سرا، بقعه سيدابراهيم و سيدقاسم که گفته مي‌شود پسران امام موسي کاظم در دهکده کان رود اشاره کرد.
نقاط ديدني
از محل‌هاي ديدني در سطح شهرستان آستارا مي‌توان از آبشار لاتون که به فاصله سه و نيم ساعت پياده روي از روستاي کوته کومه در شهرک لونديل آستارا واقع شده‌است، گردنه حيران، درياچه استيل، روستاي مياکومي، آب گرم علي داشي، آب گرم کوته کومه نام برد. همين طور ساحل زيباي شهر استارا از ديدني ترين نقاط شهر است
وجه تسميه
در مورد وجه تسميه آستارا اختلاف نظر بسياري وجود دارد و هر کدام از اين نظريه‌ها طرفداران خود را دارد. يکي از رايج ترين گفته‌ها مبين رهيافت نام شهر از زبان تالشي آسته‌رو ، هوسته روو به معني آهسته‌رو است.
درباره نام اين شهر گفته شده که در آغاز نيز آهسته‌رو بوده زيرا کاروانان و مسافران زماني‌که به اين منطقه مردابي ساحلي مي‌رسيدند ناچار به حرکت آهسته‌تر مي‌شدند. همان نام آسته‌رو يا هَسته‌رو تالشي به مرور تبديل به آستارا شده‌است در عنبران محله مردم هنوز هم به اين شهر اوستورو مي‌گويند.نظريه ديگري که در اين مورد وجود دارد اشاره دارد به کسب نام شهر از ماهي خاوياري آسترا که در قديم در اين منطقه بوفور صيد مي‌شد. اين نظريه به دليل وجود شهري با نام آستاراخان در جمهوري آذربايجان قوت ميگيرد.
ويژگي‌هاي خاص
بام‌هاي سفالين
به دليل استفاده زياد سفال به شهر بام‌هاي سفالين معروف است.
دبيرستان حکيم نظامي
در اين دبيرستان، اساتيدي مانند نيما يوشيج تدريس نموده‌اند که در سال 1387 خورشيدي، جشن صد سالگي آن برپا خواهد شد.
بالاترين نرخ باسوادي در ايران
با داشتن بيش از 8/98? باسواد نخستين شهر باسواد ايران مي‌باشد.
منظره
به دليل واقع شدن دريا در شرق و کوه در غرب ،مي‌توان طلوع و غروب خورشيد را در اوج زيبايي به ديده تماشا نگريست.
اقوام
تالش‌ها
گيلک‌ها
خلج‌ها
آذربايجانيها
گمرک
تاريخ تاسيس گمرک در آستارا، به صورت دقيق نمي‌باشد. ولي شواهد تاريخي چنان عنوان مي‌کند که: در سال 1205ه.ش وقتي شاه عباس ميرزا مي‌خواست براي قشون يورت تهيه کند از فتحعلي شاه در خواست کمک مالي مي‌کند، شاه در جواب مي‌گويد از پول عوارض گمرکي آستارا فراهم کنيد. ژان اوبن در کتاب «ايران امروز» به توصيف آستارا پرداخته و مي‌نويسد «آستارا بندري ايست در جوار اردبيل – اين شهر گمرکي دارد که از سوي متصديان بلژيکي اداره مي‌شود»
امروزه گمرک آستارا به عنوان يک اداره کل در امور واردات و صادرات قطعي، ورود و خروج موقت، تعاوني مرز نشينان، ترانزيت داخلي و خارجي، کارنه تير بين المللي، مبدا و مقصد کارنه تير، کاپوتاژ، امور مسافري، مرجوعي، امانت‌هاي پستي و قضايي به فعاليت مشغول مي‌باشد.
اين گمرک در رتبه اول تجارت چمداني در ميان مرزهاي زميني و رتبه نخست در ميان مرزهاي شمال کشور از لحاظ صادرات را به دست آورده‌است.
شيلات
قبل از سال 1251ه.ش صيد از لنکران تا انزلي در اجاره مير ابراهيم خان تالش بوده که مير محمد خان آستارايي، صيد گاهي در کوليور انزلي ايجاد نمود و اداره آن را بر عهده پسرش مير محمد باقر گذاشته که ايشان در انزلي به جوانمردي شهرت داشتند وي در کوليور وفات يافته.
بعد از سال 1251ه.ش امتياز درياي خزر از طرف دولت ايران به يکي از اتباع روس واگذار گرديد. در آن موقع آستارا ناحيه يک شيلات و بزرگترين بازار فروش انواع ماهي بود که به آستارا خان صادر مي‌شده. در سال 1320خ.ش اين امتياز به انزلي واگذار، تا در بهمن 1331ه.ش دوره زمامداري دکتر مصدق، شيلات، ملي اعلام شد و پس از احداث مراکز صيد دوباره رونق از دست رفته را به دست آورد. بندر آستارا هم اکنون با مساحتي حدود 334 کيلومتر مربع در مجاورت سواحل غربي درياي خزر مي‌باشد. با توجه به موقعيت جغرافيايي و ارتفاع از سطح دريا و نزديکي به دره حيران و اقليم کوهستان، آب و هواي مرطوب ومعتدل، اندکي خنک تر از مناطق پست جلگه‌اي ديگر استان مي‌باشد. محصولات آن غلات، حبوبات، برنج و فر آورد ه‌هاي دامي مي‌باشد. دماي اين شهر در زمستان بين(15 تا 2-)سانتي گراد و در تابستان بين (15تا25) درجه در نواسان است. ميزان متوسط بارندگي در سال 1265 ميليمتر مي‌باشد که کم باران ترين وقت خرداد ماه و پرباران ترين وقت آبان ماه گزارش شده است.
تداوم مهاجرتهاي روستايي به شهر‌ها، که به‌نظر روند طبيعي فرايند گذار اقتصادي مي‌باشد و تبديل برخي نقاط روستايي به شهر، همچنان از عوامل اصلي افزايش جمعيت شهر نشين و بروز معضلات شهري مي‌باشد.
مشاهير
نويسندگان
مرحوم بهروز نعمت الهي,زاده ي,1315 نويسنده کتاب تاريخ جامع آستارا و حکام نمين
اشرف حريري زاده 1304
دکتر حسين فريور زاده 1298
اسداله عبدالهيان زاده 1303
سيد مير فتاح پاک‌نژاد 1322
مقصود عبدالهي زاده 1317
حجت السلام دکتر رضا برنجکار زاده 1346
دکتر بهزاد بهزادي زاده 1306
ابراهيم نبوي, فعال سياسي, روزنامه نگار و طنزنويس
شاعران
ميرزا محمد رحيم طاير آستارايي(ضياء)
مرحوم استاد منصور بني مجيدي
اکبر اکسير
يوسف کلانتري
اورنگ ضيا
صفا شفيقي
هوشنگ مجرب
سيمين شکور نقاش
رستم شهرام‌پور
آرش نصرت الهي
هنرمندان
بهنام سيف‌اللهي زاده 1316 - پيکر تراش، معمار و طراح دکوراسيون موزه‌ها
مقصود عبداللهي زاده 1317 - نقاش، نويسنده
هوشنگ نوروزي زاده 1319 - خوشنويس
رسول آهني زاده 1327- شاعر،نقاش و فعال سياسي با گرايشات اسلامي در دوران حکومت پهلوي
دکتر ناصر وثوقي زاده 1320 - پيکرتراش، نقاش
کي خسرو فيروزي زاده 1321 - نقاش
بهمن شريف زاده 1338 - مجسمه ساز
جهانبخش محمدپور زاده 1345 - معرق کار چوب
ترانه هاشم‌نيا زاده 1345 - نقاش، تصوير ساز، کاريکاتوريست
فرزين حريري زاده 1348 - خوشنويس، طراح، گرافيست
رامين باغچه‌سرايي زاده 1351 - گرافيست
رامين پيري زاده 1352 - خوشنويس، تذهيب، مينياتور
فرشاد روحي زاده 1353 - نقاش
مرحوم فرهاد احدي مقدم زاده 1330 - نوازنده تار آذري و گارمون و آهنگساز
مهدي سيروس زاده 1360 - نوازنده گارمون، دف و کمانچه ايراني
سعيد کرامت زاده 1345 - نقاش، خطاط و طراح