ساري يکي از شهرهاي مهم استان مازندران در شمال ايران است. اين شهر مرکز استان مازندران و از بزرگترين شهر هاي ناحيه شمال ايران است.
جغرافياي ساري
شهر ساري در طول جغرافيايي 53 درجه و 5 دقيقه و عرض 36 درجه و 4 دقيقه از شمال شرقي به فاصله حدود 20 کيلومتر به نکا و به فاصله 49 کيلومتر به بهشهر و 131 کيلومتر به گرگان و 697 کيلومتر به مشهد و از شمال به فاصله 21 کيلومتر به درياي مازندران و از شمال غربي به جويبار و لاريم و از جنوب غربي به فاصله 22 کيلومتر به قائمشهر و از غرب به بابل به فاصله تقريبي 30 و آمل به فاصله تقريبي 60 کيلومتر و از جنوب به فاصله 41 کيلومتر به سد شهيد رجايي (سليمان تنگه) و دهکده آرامش و از طريق آزادراه در حال احداث کياسر به فاصله تقريبي 100 کيلومتر به ديباج و از آنجا به دامغان و شهميرزاد و سمنان (تقريباً 120 کيلومتر) محدود است.
همچنين ساري به فاصله کمتر از 150 کيلومتر از تهرانو واقع گرديده و توسط جاده سوادکوه 270 کيلومتر و توسط جاده هراز 250 کيلومتر و به وسيله راه آهن شمال 354 کيلومتر با تهران فاصله دارد.
بناي ساري در هزاره‌هاي پيش از ميلاد
بناي ساري بر اساس روايت‌هاي متعدد به افراد بسياري مشهور است، در سفرنامه‌هاي سياحان آمده که مردم آن را به کيومرث پيشدادي، اولين پادشاه روي زمين به قول فردوسي نسبت مي‌دهند، افرادي از جمله حمد اله مستوفي بناي آن را به تهمورث شاه ديوبند پشدادي نسبت مي‌دهند، بسياري از روي شواهد بر اين باورند که تخت گاه فريدون بر عالم بوده‌است، و اما تقريبا همگي بر اين اعتقادند که توس پور نوذر از نوادگان فريدون شاه و سپهسالار کيخسرو آن را بنا نموده و نام آن منطقه را توسان ناميده است، فراي حکايات ملي ما، يونانيان باستان آن را زادراکارتا، پايتخت تمدن هيرکانيا، ذکر مي‌کنند،اشپيگل شرق شناس آلماني ذکر کرده که نام ساري کنوني برگرفته از نام قوم سائورو بوده که قبل هجوم اقوام آريايي در شهر باستاني اسرم، که هم اکنون نام دهي در 10 کيلومتري ساري است، زندگي مي‌کرده‌اند. ادوارد پولاک عقيده دارد که نام ساري دگرگوني واژگاني سادراکارتا مي‌باشد، دکتر اسلامي نيز در کتاب خويش نوشته که احتمال آنکه زادراکارتا از نام زردگرد، باشد نيز است.
وقايع تلخ تاريخي
يکي از دلايل مهمي که باعث گرديده تا ساري در حاليکه يکي از مراکز تمدن و فرهنگ بوده‌است، نسبت به شهرهاي ديگر از آثار تاريخي کمي برخوردار باشد، حوادث روزگار بوده‌است، چنانکه بر طبق مستندات تاريخي پس از اسلام حمله خليفه عباسي، حمله مغول، حمله تيمور، حمله روس‌ها، حمله ترکمن‌ها، حمله دشمنان آقامحمدخان و سيل، زلزله، حريق در ساري اتفاق افتاد.
سال 298 حمله روس.
سال 323 سيلاب و طغيان تجينه رود (رود تجن).
سال 326 سيل و با گل و لاي يکسان شدن ساري.
سال 426 حمله سلطان محمود غزنوي و ويراني‌هاي وي.
سال 598 آتش سوزي در ساري.
سال 795 حمله تيمور و به خاک و خون کشيدن ساري و مردمانش.
سال 1017 زلزله بزرگي در ساري روي داد.
سال 1045 حمله روس و آتش کشيدن فرح آباد و ساري.
سال 1098 وقوع زلزله هولناک در ساري.
سال‌هاي 1194-1205 جنگ‌هاي داخلي برادران و دشمنان آقا محمد شاه.
سال 1223 زلزله بزرگ در ساري بطوري که تا يک ماه زمين مي‌لرزيد.
سال 1235 بيماري طاعون.
سال 1320 بيماري تيفوس.
عمارت و ساختمان‌هاي قديمي
کهنه باغشاه
احداث آن توسط سلاطين صفوي بوده‌است و در زمان رضا شاه آن را خراب کردند و خيابان خيام فعلي را ساختند (اگرچه هنوز در خيابان خيام آثار باغ در ملک خصوصي مردم نمايان است)
نوباغشاه
بدست محمد ميرزا ملک آراء در زمان فتح علي شاه ساخته شد و عمارت‌هايي شبيه چهل ستون اصفهان در آن احداث نمودند که البته در زمان رضاشاه و به دستور وي پادگان شد.
شاهزاده حسين
در محله شاهزاده حسين واقع است و بناي آن به سال 890 برميگردد.اين امامزاده در بخش غربي ساري قرار داد.
مسجد حاج مصطفي خان
در سال 1273 مسجد حاج مصطفي خان سورتيجي ايجاد گرديد و در محله چهارراه برق کنوني قرار دارد.
عمارت کلبادي
اين مکان زيبا و قديمي در مرکز شهر ساري و در نزديکي ميدان اصلي واقع شده است و در حال حاضر به عنوان اداره ميراث فرهنگي مورد بهره‌برداري قرار گرفته و قدمت آن حدوداً يه 200 سال قبل باز مي‌گردد. ويژگيهاي اجزاي معماري آن نظير اتاق‌ها، حجره‌ها، شاه نشين، حمام، اصطبل، حياط و هنر بکاررفته بر روي پنجره‌ها و ارسي‌ها و تزئين آنها با شيشه رنگي در نوع خود بي‌نظير است
حمام وزيري
اين بنا نيز در مرکز شهر ساري و در مجاورت خانه کلبادي قرار دارد و از لحاظ نوع معماري، مصالح و ويژگيهاي ساختماني از ابنيه ديدني و مشهور مازندران به شمار مي‌رود. ان بنا نيز متعلق به دوران قاجاريه‌است.
آب انبارهاي ساري
ساري در آخرين دوره داراي 5 آب انبار معروف بوده که هم اکنون بناي 3 آب انبار آن موجود است.
آب انبار ميرزا مهدي
اين بنا در مرکز شهر ساري واقع شده و مربوط به دوران افشاريه يا زنديه مي‌باشد، منبع اصلي به وسيله پلکاني به پاي شير و انبار آب دس ترسي دارد. پلان آن مدور و با گنبد هلالي است که همه آن با آجر و ملاط ساخته شده و در قسمت دوگاني گنبد دريچه‌هايي براي تاميت روشنائي داخل آب انبار تعبيه گرديده‌است.
آب انبار نو
اين آب انبار نيز در مرکز شهر ساري و در بافت قديمي در مجاورت خيابان قارن فعلي قرار دارد و به لحاظ نوع کاربري شبيه آب انبار ميرزا مهدي است.
دروازه‌هاي ساري
دروازه بارفروش (دروازه بابل)؛ دروازه گرگان؛ دروازه فرح آباد؛ دروازه نوباغشاه
مجموعه تاريخي فرح‌آباد
در 28 کيلومتري شمال شهر ساري و در ورودي خزر آباد و در 3 کيلومتري ساحل درياي مازندران قرار دارد. اين مجموعه شامل مسجد، پل، ديوارهاي بر جاي مانده از يک کاخ سلطنتي است که به دستور شاه عباس صفوي ساخته شده و تفرج‌گاه ساحلي صفوي بوده‌است. مسجد با ايوانهاي رفيع، شبستانها. حجره هاو مناره‌ها از مهم‌ترين بناهاي تاريخي استان مازندران به شمار مي‌رود.
برج رسکت
در چهل کيلومتري جنوب غرب شهر ساري قرار دارد و مسير دست رسي به آن از ساري آغاز و پس از عبور از دو راهي کياسر و سد سليمان تنگه به جانب غرب منحرف مي‌شود که بيشتر قسمت‌هاي آن آسفالته مي‌باشد. اين بنا در بخش دودانگه ساري قرار دارد و باآجر ساخته شده و تزئينات آن شامل مقرنس کاري دو کتيبه آجري به خط کو في و پهلوي ساساني است. احتمالاً مقبره يکي از شهرياران آل باوند بوده و مربوط به قرن پنجم هجري قمري است.
امامزاده عباس
در حاشيه شمالي ورودي شرقي شهر ساري واقع شده و از نظر شيوه معماري، گنبد هرمي شکل و صندوق چوبي نفيس، يکي از بناهاي معروغ استان مازندران است. تاريخ ساخت آن 897 هجري قمري است و سه امامزاده بنامهاي عباس و محمد و حسن در آن مدفون مي‌باشند.اين بنا در منطقه‌اي به نام ازادگله واقع شده‌است.
امام زاده جبار
در روستاي خارکش واقع در جنوب شرقي شهرستان ساري درکيلومتر 5 جاده ساري به نکاء پشت پارک جنگلي شهيد زارع ساري درشرق روستاي خارکش مدفون مي‌باشد و از نوادگان امام موسي کاظم مي‌باشد.
برج سلطان زين‌العابدين
با گنبد مخروطي هشت‌ترک از لحاظ نوع معماري و تزئينات کاشي کاري و درب و صندوق چوبي نفيس، جز مهم‌ترين بناهاي تاريخي ساري به شمار مي‌رود. کتيه‌ها و کاشي کاري‌هاي آن زيبا بوده و يک مرقد ديگر در داخل بنام سلزان‌امير شمس‌الدين مي‌باشد.
در مرکز شهر ساري قرار دارد و برج آحري آت به خاطر دارا بودن صندوق و درب چوبي نفيس داراي اهميت است. ارتفاع بنا 20 متر و تاريخ ساخت آن سال 849 هجري قمري مي‌باشد. امامزاده يحيي از فرزندان امام موسي‌کاظم است.
پناهگاه حيات وحش
ان محوطه زيبا 55 هکتار در 35 کيلومتري شمال شرق ساري قرار دارد و مسير دسارسي آسفالته آن در 12 کيلومتري ساري به بهشهر در سه را هي اسلام‌اباد از جاده اصلي جدا شده و پس از طي مسافت 23 کيلومتر به مکان مذکور مي‌رسد.
فضاي جنگل جلگه‌اي آن از سال 1346 بصورت محل تکثير گوزن زرد خالدار ايراني در آمده‌است. دشت ناز براي علاقمندان به طبيعت و حيات و حش صدفا با مجوز سازمان محيط زيست مي‌توانند به تماشاي گوزن و پرندگان زيبا نظير قرقاول و کبوتران بپردازند.
پناهگاه حيات وحش سمسکنده
اين منطقه با 1000 هکتار مساحت در 10 کيلومتري جنوب شرق ساري واقع شده و مسير دسترسي آن از ساري تا سمسکنده بوده و در ادامه با يک جاده روستايي به داخل محوطه راه مي‌يابد.پوشش گياهي آن گونه‌هاي جنگلي و جلگه‌اي بوده و قسمتي از آن مانند دشت‌ناز به عنوان زيستگاه گوزت زرد ايراني مورد بهره‌برداري قرار گرفته‌است.
سد سليمان تنگه
در 45 کيلومتري جنوب غربي ساري در منطقه کوهستاني واقع شده‌است. اين سد در سال 1379 براي بازديد مسافرين و گردشگران آماده شده و از نظر اقامتي مخصوصاً براي افراد تور بسيار مناسب است. اقامت شبانه در کنار رودخانه زلال با صدا و آهنگ دلنواز اوقات خوشي را فراهم مي‌کند، بازديد از تاج سد با گرفتن بليط در روزها ممکن بوده و در اين سد امکانات قايقراني و اسکي براي استفاده گردشگران آماده شده‌است. در مجموعه سد سليمان تنگه به‌وسيله بخش خصوصي امکانات تفريحي مناسبي براي اقامت و گردش روي آب ايجاد شده که با توجه به عظمت سد، زيبائي‌درياچه و فضاي دلپذير اطراف آن در حال حاضر يکي از زيبا ترين چشم‌اندازهاي مازندران محسوب مي‌شود که ظرفيت و قابليت فوق‌العاده براي تور گرداني داراست.بازديد از اين مکان را براي گرداشگران ودوست داران طبيعت پيشنهاد مي‌کنيم
پارک جنگلي شهيد زارع
پارک جنگلي شهيد زارع در 3 کيلومتري شرق شهر ساري و در جانب جاده ساري به بهشهر قرار دارد و به علت مجاورت با تپه‌هاي جنگلي کم ارتفاع در دامنه البرز، بسيار زيبا و چشمگير است. براي استفاده گردشگران نيز داراي امکاناتي براي اقامت کوتاه مدت مي‌باشد. مخصوصاً بهترين مکان براي کساني است که مي‌خواهند به صورت رايگان شب اقامت داشته باشند.
محلات ساري در اواخر دوره قاجار
سبزه ميدان، نقاره خانه، اوصانلو محله، امامزاده يحيي، بلوچي محله، کردمحله، بلوچي خيل، اصفهاني محله، افغون محله، چاله باغ، شپش کشان، کهنه باغشاه، قليچ لي محله، ميرسرروضه، ميرمشهدمحله، بيرامتر (بهرام اُتُر)، در مسجد، پاي چنار، شيشه‌گر محله، نعل بندان، بهارآباد، شاهزاده حسين، امامزاده عباس(ازادگله)
محله‌هاي کنوني ساري
سبزه ميدان، باقرآباد، شکرآباد، نوتکيه، چناربن، امامزاده يحيي، بازار روز، شهبند، مهدي آباد، کوي ندا، گل افشان، معلم(ساري نو)، ترک محله، کوي آزادي، 22 بهمن، راهبند سنگتراشان، لساني، ميرزماني(سعدي)، پيوندي، فدک، توکل، کوي سنگ، کوي افشار، مهيار، پل تجن، طالقاني اول و دوم، پشت پرورشگاه، کوي گلها، پشت زندان، بخش هشت(سلمان فارسي-پيروزي)، پشت مصلي، بربري محله، پيرتکيه، بوعلي(بلوار پاسداران)، ميرسرروضه، بهرام اُتُر، آزادگله، سروينه باغ، راهبند دخانيات، نعل بندان، کوي قليچ، چهارراه برق، چهارراه کارمندان، ساري کنار، طبرستان، ششصد دستگاه، ميرسرروضه، کوي برق ، كوي نور(پشت انبار برق)، پشت چين دکا، کوي جهاد، چال مسجد، خيام، مازيار و...
قلب شهر
ميدان ساعت که در مرکز ساري قرار دارد؛ نقطه آغازين و يا نقطه پاياني مسير بسياري از اتوبوس‌ها و تاکسي‌ها است. اين ميدان در ميانه راه ميدان امام به دروازه بابل و از آنجا به دروازه گرگان (ميدان شهداء) و پل تجن قرار دارد.
جمعيت ساري
ساري پذيراي مهاجرين ترک، ترکمن، شهميرزادي، کرد، ارمني، گرجي، اصفهاني، عرب، بلوچي، افغاني و... بوده‌است که در طول قرن‌هاي مختلف به ساري آمدند و يا پس از مدتي تعداد آنها کم شد و يا از ساري کوچ کردند.
خيابان هاي مهم و اصلي ساري
خيابان فرهنگ،خيابان قارن،خيابان انقلاب،خيابان نادر،خيابان سلمان فارسي،خيابان مازيار،خيابان رازي،خيابان فردوسي،خيابان شاه عباس(18دي)،خيابان شهبند،خيابان چنار بن،خيابان ملامجدالدين،خيابان دروازه بابل،خيابان خيام،خيابان راه آهن،خيابان صبا،خيابان خيام و...