موقعیت جغرافیائی :
شهرستان اسدآباد یکی از شهرستان های استان همدان است که در حدود پنجاه کیلومتری غرب همدان در دامنه گردنه مشهور اسدآباد بین مدار 34 درجه و 35 دقیقه تا 34 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 50 دقیقه تا 48 درجه و 18 دقیقه طول شرقی قرار دارد . این شهرستان از شمال به شهرستان قروه از شهرهای استان سنندج ، از شمال غربی به استان کرمانشاه ، شهرهای سنقر و کنگاور ، از جنوب شرقی به شهرستان تویسرکان و از شرق و شمال شرقی به شهرستان بهار محدود می شود .
ناهمواریها :
از لحاظ نا همواری ، اسدآباد شامل سه قسمت دشت ، کوهپایه و کوهستان است .اما به دلیل اینکه بیشتر منطقه را جلگه های حاصلخیز تشکیل داده است ، می توان شهرستان اسدآباد را جزء مناطق جلگه ای به شمار آورد . از ارتفاعات مهم این شهرستان ، می توان به کوه آلما بلاغ با ارتفاع 2997 متر که یکی از قله های مرتفع الوند و پیش کوههای زاگرس می باشد و کوههای قراول خانه ، رزیله و کرکس در انتهای دره خنداب ، امروله اشاره کرد.ارتفاع متوسط اسدآباد از سطح دریا حدود 1607 متر می باشد .
آب و هوا :
آب و هوای این شهرستان نیمه سرد ولی نسبت به مرکز استان و اطراف تا اندازه ای گرمتر است .رژیم بارندگی آن از تیپ اقلیم مدیترانه ای است. در بعضی از مواقع سال باد سردی معروف به باد کور از سمت روستای گذر کجین می وزد که بسیار سرد می باشد . میانگین حرارت سالانه حدود دوازده و نیم درجه سانتیگراد است.
آب ها و رودها:
چشمه سارهای فراوانی در دشت اسدآباد وجود دارد که بعضی از آنها ماوای پرندگان و جانوران است . آبهای موجود در منطقه اعم از چشمه سارها و سرابها به طور کلی گوارا و مطبوعند و از لحاظ سبکی و نداشتن هرگونه مواد معدنی زاید ، از آبهای کم نظیر مناطق غرب ایران به شمار می آیند . مهمترین رود جاری در این شهرستان رودخانه دربند ( شهاب ) است که از منطقه چهاردولی سرچشمه می گیرد و سپس به گاماسیاب می پیوندد. غیر از این رود ، رودهای فصلی دیگری نیز وجود دارند که اکثر آنها در بهار یا پس از آن خشک یا به صورت باتلاق در می آیند .
پیشینه تاریخی و فرهنگی :
اسدآباد شهری است باستانی که در قدیم نام آن آدراپانا یا ادربنه کهن بوده که "ایزو دور خاراکی" در کتاب خود موسوم به راهنامه پارتی از آن نام برده است. این شهر در دوره قرون وسطی و حتی در دوره مغول ، آباد و پر جمعیت بوده و احتمالا" در حمله مغول متحمل آسیب و ویرانی نشده است. مورخان از اسدآباد به نام شهری پر جمعیت نام برده اند . مقدسی ، از ایوانی که در یک فرسنگی آن قرار داشته ، نام برده است . بنا به گفته جغرافیا نویسان اسلامی ، اسدآباد دادرای مسجد جامع و بازارهای آباد و اطرافش حاصلخیز بوده است . از تاریخ پیش از اسلام اسدآباد ، اطلاعات کافی در دست نیست . بعد از غلبه لشگر اسلام بر یزدگرد سوم ، اهالی شهر تسلیم نشدند و بعد از مقاومت زیاد متواری گردیدند . در نتیجه شهر سقوط کرد و روبه ویرانی نهاد . دیری نگذشت که به فرمان سعد وقاص تقریبا" در محل امروزی ، شهر جدیدی به نام سعدآباد ، بنا شد، که همین اسدآباد کنونی است. اسدآباد شهری کوهستانی با چشم اندازی بسیار زیبا و رویایی در دشتی زیبا از ارتفاعات الوند با آب و هوای مطلوب و طبیعت سرسبز و حاصلخیز می باشد . از نظر تاریخی اسدآباد به علت نزدیکی به همدان در زمانهای قدیم مرکز تمدن بوده است . آثار و نشانه هائی از تمدن بزرگ ایران در آن به چشم میخورد . پیدایش سکه ها و مجسمه های دوران هخامنشی و سکه هائی از اتابکان لرستان در عمق شش متری زمین ، خمره هائی سفالی ، آجرهای قالب بزرگ ، آثار تمدن بعد از اسلام ، خطوط کوفی حک شده در سنگهای مزارها و کتیبه ای در دربند و چهاردولی ، نشان از قدمت این منطقه دارد . زبان فاسی در اسدآباد شکسته ، منشعب از زبان سانسکریت ، هند و اروپائی است و کلمات پارسی سره باستان در زبان بومی رایج است. تاثیرات کلمات عربی به علت حمل اعراب و ایجاد این شهرستان توسط سعد وقاص و جاگیری اهل کوفه در این منطقه ، در این زبان مشهود است. برخی از قومیتهای ساکن در این شهرستان خاستگاه نژادی دیگری دارند ، مثلا" طایفه قهرمانی ها که به طایفه ( کخا) معروفند ریشه و نژاد اصلی آنها به ایل زرگر اصفهان می رسد . فتوحی ها نیز ریشه آنها به ایل نشینهای جمهور می رسد . خاستگاه نژادی طایفه صوفیان و سبزه ای ها ترک ، طایفه جمالی ها عرب و طایفه سهرابی ها به گروس می رسد.مجهودی ها در اصل ریشه شیرازی دارند . حیدری ها تماما" از نژاد کرد هستند. ترابیان ها خاستگاه همدانی دارند . کردهای منطقه کلیائی نیز دو نوع می باشند : تعدادی از انها لرهائی هستند که از منطقه لرستان به این منطقه مهاجرت کرده و تعدای از آنها کردهای اصیل منطقه می باشند. ترکهائی که در روستای حسام آباد زندگی می کنند، ریشه اصلی آنها شیرازی است، که در زمان قاجار به خاطر درگیری با حکومت وقت به منطقه ای به نام ناصر آباد بین موسی آباد و حسام آباد وارد شده و تعدادی در کرمانشاه و سنندج پراکنده می شوند. این گروه معروف به " شنی " هستند که صاحب لشگر بوده و با حکومت مخالفت می کردند . به عنوان مثال می توان از روستای مزرعه بید نام برد که اصالتا" ترک هستند اما حدود بیست خانوار لر از لرستان به آنجا مهاجرت کرده و تعدادی نیز در قاسم آباد لک لک ، صادق آباد و تازه کن مستقر و پراکنده شده اند واین لرها همگی ترک شدند و عامل دیگر رواج زبان ترکی در این شهرستان ، نزدیکی با روستاهای بلوک بهار می باشد که گویش ترکی دارند.تعدادی از روستاهای این شهرستان با از جمله اهالی روستاهای خنداب و قاسم آباد به زبان لکی که برخی به اشتباه آن را مخلوطی از کردی و لری می شناسند ، صحبت می کنند.
مفاخر:
اسداباد زادگاه بزرگان بسیاری بوده است که از جمله معروف ترین آنها سید جمال الدین روشنفکرمسلمان که تلاش بسیاری در اتحاد ملل مسلمان و همچنین آگاهی بخشی به مردم داشت ، می باشد.شاعرانی همانند عبدالجبار معتزلی که در قرن چهارم هجری می زیسته ، محزون اسدآبادی و روح القدوس نیز ازجمله شعرای به نام این شهر می باشند.میرزاآقاعسگری " مانی " شاعر و نویسنده اسدآبادی مقیم آلمان نیز از جمله چهره های به نام اسدآباد در ادبیات است.استاد سجادی هنرمند خطاط مشهور اسدآبادی را می توان یکی از چهره های ماندگار شهرمان به حساب آورد .شهدای جنگ ایران و عراق که با نثار جان خود بر گردن ما حق بزرگی دارند نیز از جمله افتخار آفرینان به شمار می آیند. در چند سال گذشته اسدآباد نیز پا به پای سایر مناطق به نسبت امکانات موجود دانشجویان زیادی تحویل اجتماع داده که هم اکنون بسیاری از آنان از اساتید دانشگاههای معتبر کشور می باشند.