بُرازجان شهري است در 60 کيلومتري بوشهر واقع در استان بوشهر و شهرستان دشتستان. اين شهر 150 هزار نفر جمعيت دارد و در ارتفاع 70 متري از سطح دريا است. برازجان دومين شهر بزرگ و پرجمعيت استان بوشهر است. برازجان داراي هواي گرم و خشک ودر جنوب کشور قرار دارد. يکي از آثار باستاني برازجان دژ است. يکي ديگر از آثارهاي باستاني هاي برازجان کاخ زمستاني کوروش است. از ديگر آثار باستاني برازجان مي توان به تل مر نيز اشاره كرد . گور دختر و کوه قلعه واقع در کوههاي گيسکان مجاور شهر برازجان از ديگر آثار باستاني اين شهر بشمار مي‌آيد. بيشترين تراکم نخلستانهاي کشور در شهرستان دشتستان با حدود ده ميليون نخل اصل مي‌باشد.
برازجان؛شهر كاخ هاي باستاني
شهرستان دشتستان وسيع ترين و پرجمعيت ترين شهرستان استان بوشهر، به مركزيت برازجان، در مدارهاي 51 درجه و 12 دقيقه طول و 29 درجه و 16 دقيقه جغرافيايي قرار دارد. همسايگان آن در شمال گناوه، در غرب بوشهر، در جنوب تنگستان و در شرق استان فارس است. وسعت دشتستان 6/371 كيلومتر مربع و جمعيت آن بيش از 290/000 نفر است. اين شهرستان تقريباً در وسط راه هاي ارتباطي شمال به جنوب استان قرار دارد؛ همچنين جاده شيراز - بوشهر از ميان آن مي گذرد. دشتستان داراي 7 شهر، 5بخش و 192 روستا است. كوهستان گيسكان با دو قله گيسكان (به ارتفاع: 2600) و قله بزپر (به ارتفاع: 1420 متر) در شرق برازجان قرار دارد؛ دو رود دالكي و شاپور سيراب كننده دشتستان پنهاورند. دماي دشتستان بين 0 تا 50درجه در طول سال متغير است؛ بارش سالانه نيز حدود 250 ميليمتر است. نژاد اهالي اكثريت پارس و گويش آنها پارسي آميخته با لري است. برازجان، مركز دشتستان، دومين شهر بزرگ استان بيش از 155/000نفر جمعيت و 1538 هكتار وسعت دارد كه در نزديكي كوهستان گيسكان واقع شده است.
پيشينه تاريخي: برازجان داراي پيشينه تاريخي بسيار كهن است كه مي توان آن را به سه دوره تقسيم كرد. در دوره اول از عيلاميان تا ظهور اسلام، در قلب خود شهر باستاني توزوتا اوكه را داشته است كه پارچه بسيار معروف توزي و آثار تاريخي بسياري كه از اين دوره طلايي به جا مانده حاكي از همين نكته است. دوره دوم از ظهور اسلام تا آغاز صفويه است كه دشتستان موقتاً در تاريخ فراموش مي شود. دوره سوم از آغاز صفويه تاكنون را شامل مي شود. در اين دوره خوانيني خوشنام و ميهن پرست همچون ملك منصورخان، شهيد سالم خان، شهيد ميرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجاني و... بر برازجان در دوره اي متلاطم حكمراني مي كنند؛ سالم خان كمر همت به آباداني برازجان مي بندد و غضنفرالسلطنه برازجاني به ياري رئيسعلي دلواري و جنگ با انگليسي هاي متجاوز برمي خيزد و پس از رشادت هاي بسيار و به خاك ماليدن پوزه انگليسي ها در جنگ لرده، به عنوان آخرين نفر از سرداران وطن پرست متحد در برابر متجاوزان، به دست يك خائن به شهادت مي رسد.
جاذبه هاي تاريخي: در برازجان با توجه به تاريخ كهن و پربار آن، آثار تاريخي مهمي وجود دارد ازجمله: 1- كاخ زمستاني كوروش هخامنشي: در جنوب غربي برازجان، با قدمتي حدود 2500 سال كه تلاش براي يافتن بقاياي آن ادامه دارد. 2- گوردختر: در روستاي پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره كوروش، متشكل از 24 قطعه سنگ؛ متعلق به مادر يا دختر كوروش هخامنشي. 3- كاخ بردك سياه: در 12 كيلومتري شمال غرب برازجان، روستاي درودگاه؛ مربوط به داريوش هخامنشي كه تلاش براي يافتن بقاياي آن ادامه دارد. 4- كوشك اردشير: در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشير ساساني، ساخته شده با سنگ و ساروج. 5- كاروانسراي مشيرالملك: در قلب برازجان، مربوط به اوايل قاجاريه، ساخته شده از سنگ با نماي بسيار زيبا و منحصر به فرد. اين بنا در زمان پهلوي زندان بوده (از زندانيان معروف: آيت الله طالقاني، مهندس بازرگان و...) و اكنون در حال بازسازي است. همچنين كوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشيرالملك (24 كيلومتري شمال برازجان)، كاروانسراي دالكي، چهل خانه سعد آباد، قصر دختر و گوري گاه در تنگ ارم، قلعه سبز در شبانكاره، سد سبا در روستاي كان سرخ وحدتيه (مربوط به هخامنشيان)، قلعه غضنفر السلطنه در كوه قلعه، بازار قديمي و سرپوشيده برازجان ازجمله آثار تاريخي دشتستان هستند.
جاذبه هاي طبيعي: گيسكان، كوهستان سر به فلك كشيده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق برازجان قرار دارد. رود شاپور (با 230 كيلومتر طول) و دالكي (با 215 كيلومتر طول و رود فصلي معروف آرد و در برازجان، از رودهاي معروف شهرستان هستند. از درختان معروف اين سرزمين نخل، گز، كوير و كنار (سدر) را مي توان برشمرد. از حيوانات بومي هم مي توان به گراز، بزكوهي، مارمولك و گوسفند و از پرندگان هم به كلاغ زاغي (قلاسوزوك)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تيهو، چغول و سينه سرخ اشاره كرد. مهمترين جاذبه هاي طبيعي دشتستان عبارتند از: نخلستانهاي سرسبز، شاهزاده ابراهيم(ع) در 18 كيلومتري جنوب شرقي برازجان و ارتفاعات اطراف آن، كوهستان گيسكان (دشت نرگسي و بام بلند)، آبشار فارياب در پشتكوه، چشمه زيرراه در 15 كيلومتري برازجان (روستاي زيرراه)، چشمه آب گوگردي در دالكي، پارك جنگلي سركره در 8 كيلومتري جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشكان، سد انحرافي سرقنات، سد رئيسعلي دلواري (شبانكاره).
كشاورزي: برازجان قطب كشاورزي استان است و كشاورزي آن قدمتي 2500 ساله دارد. مجموع اراضي مزروعي اين شهرستان 240/000 هكتار است. مهمترين محصول كشاورزي آن خرما است كه از بيش از 2/500/000 اصله نخل به دست مي آيد. مهمترين انواع نخل در اين منطقه كبكاب، خاصه، قصب و شيخالي هستند. بيشترين كلزا، كاهو، تنباكو و گندم استان در دشتستان به دست مي آيد.
سوغات: مهمترين سوغاتي برازجان عبارت است از: خرما، رطب، خارك، حصير و ساير محصولات بافته شده با برگ نخل، ظروف سفالي، قالي، قاليچه، گبه، گليم، نمد، گيوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شيره كنجد)، قليه ماهي و ميگو، انواع حلوا، گرده و مشتك و انواع ديگر نان محلي، لورك و ماست و ساير لبنيات محلي، خاك شير (درمان درد معده)، زيره ، بنگو، گل گاوزبان و شنبليله.
صنعت: شهرك صنعتي بزرگ برازجان و شهرك صنعتي خوشاب دو شهرك صنعتي دشتستان هستند. از مهمترين كارخانه هاي آن مي توان به سيمان دشتستان، گچ، دو كارخانه آرد، موادغذايي، دستمال كاغذي مبارک و وسايل بهداشتي، ايزوگام، لوله پلي اتيلن و صنايع مرتبط با نخيلات اشاره كرد.
مراكز آموزش عالي: دانشگاه آزاد واحد برازجان، دانشگاه پيام نور، دانشكده كشاورزي، مركز تربيت معلم شهيد رجايي، مدرسه علميه 14 معصوم (ع) آقايان و حضرت رقيه (س) (بانوان)، مراكز آموزش عالي دشتستان هستند كه همگي در برازجان قرار دارند.
وضعيت فرهنگي
نشريه ها: اتحاد جنوب، درياي جنوب، آواي توّج
كتابخانه ها: مركزي (15/000 جلد)، شهيد بهشتي (7/000 جلد) و شهرداري (5/000 جلد)؛ كتابخانه ساير شهرها نيز به تناسب جمعيت آن شهر كتاب دارد.
شخصيت هاي مهم فرهنگي: شهيد صادق گنجي ، سيد ابراهيم و محمد رضا مساوات، آيت الله مجاهد برازجاني، آيت الله مهدوي سعدآبادي، حاجي خان صمصام الملك، محمد جعفر واجد برازجاني و اسماعيل مرتضوي برازجاني و...
كتابهاي نوشته شده درباره برازجان: جايگاه دشتستان در سرزمين ايران وتحولات اجتماعي برازجان (سروش اتابك زاده)، تاريخ دشتستان (محمد جواد فخرايي) و...
شخصيت هاي مذهبي: آيتالله عبدالحسين اعتصامي (ره)، حجت الاسلام و المسلمين محمدجواد اعتصامي (ره)، دکتر سيد محمدمهدي جعفري (استاد دانشگاه شيراز، نويسنده برتر کتب مذهبي کشور در سال 87 و نويسنده: ترجمه و تصحيح نهج البلاغه، ترجمه کتاب امام علي -ع-" گردآوري و تصحيح: تفسير پرتوي از قرآن آيت الله طالقاني)