سربيشه مرکز شهرستان سربيشه واقع در استان خراسان جنوبي است. جمعيت اين شهر بنابر آمار سرشماري سال 85 برابر با 6،141 نفر است.
ارتفاع آن از سطح دريا 1839 متر و داراي آب و هواي معتدل و خشک است.
شهر سربيشه در 65 کيلومتري جنوب شرقي شهر بيرجند و در مسير راه بيرجند - نهبندان قرار دارد.
نام
در مورد وجه تسميه شهرستان سربيشه سه نظر وجود دارد. نظريه اول: در قسمت جنوب اين شهر زمين آبخيز و سرسبزي وجود داشته و چون شهر در مدخل ورودي اين محل سرسبز بوده به آن سربيشه گفتهاند. نظريه دوم: اين منطقه در روزگاران گذشته جنگل و محل تجمع پرندگاني مانند سار بوده است که به آن ساربيشه گفتهاند و در گذر زمان به سربيشه مخفف شده است. نظريه سوم: چون اين شهر در دشتي به ارتفاع 1900 متر از سطح درياي واقع شده است و به دليل سردي هوا آن را سردبيشه ناميده‌اند که بعدها به سربيشه تغيير يافته است.
تاريخچه
اين شهر داراي قدمت تاريخي زيادي مي‌باشد چنان‌که شيخ حسين آيتي بيرجندي در کتاب بهارستان نقل مي‌کند: «سربيشه شهري است قديمي که قبل از اسلام مردمان آن زردشتي بوده‌اند». همچنين در کتاب نزهه‌القلوب حمدالله مستوفي آمده است که ابوبکر علي ابن الحسين قهستاني ممدوح فرخي سيستاني که از علما و ادباي عصر سلطان محمود غزنوي به حساب مي‌آمده از اين شهر بوده است.
سابقه ابنيه تاريخي بخش سربيشه به صدر اسلام و قبل از آن مي‌رسد و آثار تاريخي آن از قبيل محوطه‌ها و تپه‌هاي باستاني، قلعه و خانه‌هاي قديمي، غارها و روستاها نشان‌دهنده غناي فرهنگي و سابقه تمدني اين منطقه مي‌باشد.
جاذبه هاي گردشگري
الف -زيارتگاه ها واماكن مذهبي :
در اين شهرستان چندين بقعه مباركه متعلق به امامزادگان وجود دارد كه مشهورترين بقاع متبركه اين شهرستان عبارتند از : - آستانه مباركه بي بي زينب خاتون (س) : واقع در روستاي كاهي بخش مود در 52 كيلومتري شهرستان سربيشه و در بخش مود در مجاورت روستاي كاهين واقع گرديده است . از شجره نامه اين بانوي بزرگوار اسناد و مداركي در دست نيست ولي طبق اعتقاد شديد مردم و آنچه در كتاب بهارستان مرحوم آيتي آمده است اين بانوي مخدره دخت امام موسي كاظم (ع) مي باشد . مزار كاهي از مشهورترين بقاع متبركه در سطح استان خراسان جنوبي است كه به دليل ارادت ويژه مردم و ديدن كرامات متعدد از اين امامزاده بزرگوار كه شرح برخي در كتاب بهارستان آمده است و همچنين به جهت آب و هواي مطبوع و منطقه سياحتي و تفريحي ، همه روزه پذيراي خيل عظيمي از زوار محترم مي باشد .
مزار سيد حامد علوي : واقع در روستاي چنشت ، دهستان نهارجان بخش مود ، در فاصله 60 كيلومتري سربيشه و 8 كيلومتري مزار كاهي قرار دارد . اين امازاده بزگوار طبق اعلام مركز پژوهشهاي آستان قدس رضوي با چهار واسطه به امام جعفر صادق (ع) مي رسد كه عبارتند از : احمد(الحامد لله)- محمد- حمزه (ابويعلي)- محمد(الحجازي الصوفي) - اسحاق الموتمن-امام صادق عليه السلام . اين بقعه متبركه همچنين به دليل مجاورت در غارهاي تاريخي روستاي چنشت و قرار داشتن در منطقه نمونه گردشگري مورد توجه ارادتمندان و علاقمندان مي باشد كه در سالهاي اخير به دليل آسفالت شدن راه روستاي چنشت بر تعداد زائرين اين امامزاده جليل القدر افزوده شده است .
- قدمگاه حضرت ابوالفضل(ع) : اين قدمگاه كه در فاصله 25 كيلومتري از شهر سربيشه و در حاشيه جاده اسديه قرار دارد و در مجاورت روستاهاي زولسك و دهنه چاه مي باشد . و به جهت انتساب به قمر بني هاشم حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام مورد احترام و اعتقاد خاص مردم منطقه مي باشد . از تاريخچه و شجره اين مكان مقدس مدارك دقيقي در دست نيست ولي طبق اعتقادات مردم و آنچه كه سينه به سينه از نسلهاي قبل منتقل شده ، مشهور است كه فردي ساده و متدين پس از اينكه سه مرحله ، فردي بزرگوار (به روايتي حضرت ابوالفضل عليه السلام ) را در خواب مي بيند كه مكاني با ويژگيهاي خاص در همان منطقه به او نشان مي دهد كه مورد احترام وي بوده است . ايشان نيز پس از جستجوي زياد همان مكان را با همان ويژگيها پيدا نموده و به مرور زمان به مكاني مقدس منتسب به حضرت ابوالفضل عليه السلام مبدل مي گردد كه امروزه پذيراي تعداد زيادي زائر و ارادتمند به ساحت مقدس اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام مي باشد .
- مزار درويش غلام علي : در روستاي شيرگ ، دهستان مومن آبد بخش مركزي و در فاصله 8 كيلومتري شهر سربيشه قرار دارد .
- مزار سلطان بيدار : واقع در روستاي دهك ، دهستان مومن آباد بخش مركزي سربيشه .
- مزار سيدنا الحسين : در ناحيه دهك قراردارد. - مزار سبز پوش : واقع درروستاي مزار ، دهستان مومن آباد بخش مركزي سربيشه .
- مزار گل بانگ خراسان : واقع در روستاي بركوه ، دهستان مومن آباد بخش مركزي و در فاصله 12كيلومتري از شهر سربيشه قرار ادارد . در بين مردم منطقه مشهور است كه در جنگي كه بين مردم روستا و افراد ظالم و زورگو رخ داده و مردم تحت فشار و قتل و غارت قرار داشته اند ، از همان مكان كنوني مزار در دامنه كوه نوري ساطع شده و نوايي نيز شنيده مي شود . لذا مردم به آنجا پناه مي برند و از شر دشمن ايمن مي گردند . به همين جهت آنجا به مزار و زيارتگاهي تبديل مي شود .
- مزار پير سنگ : واقع در روستاي گوريد ، دهستان مومن آباد بخش مركزي .
- مزار بي بي زينب خاتون : واقع در روستاي گزدز ، دهستان مومن آباد بخش مركزي سربيشه .
- زيارتگاه خواجه مراد : واقع در روستاي خواجه مراد ، دهستان درح بخش مركزي .
- زيارتگاه سبز پوش سربيشه : واقع در روستاي ماهيرود ، دهستان درح بخش مركزي سربيشه .
- مزار سر بريده : واقع در روستاي فال ، دهستان نهارجان بخش مود سريشه .
- مزار : واقع در روستاي حسين آباد گواهي ، دهستان مود بخش مود سربيشه .
- زيارتگاه سيد معصوم : واقع در روستاي شواكند ، دهستان مود بخش مود سربيشه .
ب- ديدني ها و آثار تاريخي : از جمله آثار و ابنيه تاريخي وجود قلعه ها و غارهاي مختلف در اين شهرستان مي باشد كه قدمت آنها به صدر اسلام و حتي قبل از آن مي رسد . به روايتب در جنوب شهر سربيشه شهري قديمي به نام ‹‹كن كن ›› وجوود داشته است كه قدمت آن به 6 هزار سال پيش از ميلاد مسيح مي رسد . از جمله ديدني ها و آثار تاريخي شهرستان مي توان به موارد زير اشاره نمود :
- مسجد گنجي سربيشه : مسجد گنجي سربيشه كه در حال حاضر به مسجد امام حسين (ع) شهرت دارد ، در حاشيه خيابان مطهري سربيشه واقع شده است .
- مسجد بزرگ سربيشه : مسجد بزرگ سربيشه كه در حال حاضر مسجد چهارده معصوم ناميده مي شود در خيابان مطهري در كوچه شهيد رجبي مقابل مدرسه طالقاني واقع شده است .
- قلعه كهنه سربيشه .
- مسجد پخت : در روستايي به همين نام و در دامنه رشته كوه باقران قرار دارد .
- مسجد چهكندوك : در روستاي چهكندوك درفاصله حدود 5 كيلومتري جنوب شرقي سربيشه قرار دارد.
- تپه چهكندوك : تپه چهكندوك كلاته سليمان در شهرستان سربيشه روستاي چهكندوك واقع است . - قلعه چهكندوك : قلعه چهكندوك در شهرستان سربيشه روستاي چهكندوك در 5 كيلومتري جنوب شرقي سربيشه واقع است .
- قبرستان هريوند : قبرستان موسوم به گبرها در نزديكي روستاي هريوند قرار دارد .
- مدرسه مود : در داخل شهر مود از توابع شهرستان سربيشه قرار دارد .
- باغ و عمارت مود : باغ
– قلعه مود به لحاظ مكاني در شهر مود و در فاصله 22 كيلومتري سربيشه قرار دارد .
- قلعه قلاع مود : در فاصله حدود دو كيلومتري غرب شهر مود و نزديكي سمسول آباد بخش مركزي بيرجند قرار دارد .
- قلعه كهنه مود : قلعه كهنه مود در داخل شهر مود بر فراز تپه اي واقع شده است .
- رباط كوهك رود بالا : رباط مزبور در حدود سي كيلومتري سربيشه در امتداد جاده آسفالته بيرجند –زاهدان و در 2 كيلومتري آبادي كوهك رود بالا واقع شده است .
- قلعه اسفزار : اين قلعه بر فراز تپه اي مشرف به روستاي اسفزار واقع است .
- قلعه فال : در روستاي فال از دهستان نهارجان بخش مود قرار دارد . - محوطه ته كندوك كلاته سليمان .
- سنگ نگاره روستاي بيژائم : مجموعه نگاره هاي سنگي بيژائم در جنوب روستاي بيژائم شهرستان سربيشه مشرف بر مزارع روستا حك شده اند .
- خانه ياوري سربيشه : خانه موسوم به ياوري بر فراز تپه اي بلند در بخش شرقي شهر سربيشه و در جوار قلعه كهنه سربيشه قرار دارد .
- غار چنشت : در دامنه كوهي مشرف به روستاي چنشت در دهستان نهارجان بخش مود و در 45 كيلومتري شهرستان سربيشه واقع شده است .
- غار چهل چاه : در مجاورت غار چنشت در روستاي چنشت قرار دارد .
- غار چهل دختر : در سال 1374 در دامنه كوهي به نام چهل دختر در نزديكي روستاي كوچك كلاته آخوند كه از سنگهاي آهكي شكل گرفته است كشف شد .
- غار برادو.
- روستاي ماخونيك : در دهستان درح و در بخش مركزي سربيشه در منطقه اي كوهستاني و در دامنه جنوبي كوه ماخونيك و در فاصله 80 كيلومتري شهر سربيشه واقع شده است .اين روستا جزء هفت روستاي شگفت انگيز كشور است .
- روستاي چنشت : در 25 كيلومتري مود و60 كيلومتري سربيشه قرار دارد .
- سنگ نگاره تنگل استاد : در 3 كيلومتري روستاي چنشت واقع است .
ج- چشمه هاي آب معدني :
چشمه آب گرم علم آباد : در شمال خاوري شهرستان و از شكاف سنگ هاي آتشفشاني از نوع آندزيت بازالت از زمين خارج مي شود .
چشمه آب ترش : در شمال شهرستان سربيشه از شكاف سنگهاي آندزيت بازالت از زمين خارج مي شود . آبگرم گندگان : در 12 كيلومتري سربيشه واقع است .
چشمه آب معدني تناك : در روستاي تناك از بخش مود شهرستان سربيشه قرار دارد .
چشمه آب معدني سياه دره : آب معدني سياه دره جنب كلاته سليمان (بخش مود شهرستان سربيشه ) واقع است كه آب آن به رنگ سبز كامل است.