اَبهَر يکي از شهرهاي استان زنجان و مرکز شهرستان ابهر مي‌باشد. اين شهر با 70,836 نفر جمعيت در سال 1385 ، به عنوان دومين شهر پرجمعيت استان زنجان پس از شهر زنجان محسوب مي‌شود. ارتفاع شهر ابهر از سطح دريا 1540 متر است. اين شهر در 90 کيلومتري شرق زنجان و 230 کيلومتري غرب تهران واقع شده است. مهم‌ترين اثر تاريخي و ديدني شهر ابهر، بقعه امامزاده زيدالکبير در شرق اين شهر است.
اين شهر تا تهران 240 کيلومتر، تا قزوين 90 کيلومتر و تا زنجان 85 کيلومتر فاصله دارد. ارتفاع آن از سطح دريا 1540 متر است. بيشينه گرماي آن 38 درجه و کمينه سرماي آن 5/15 درجه زير صفر گزارش شده‌است.
جغرافياي تاريخي شهر ابهر:
ابهر در قديم اوهر ناميده مي‌شده‌است. مردم محلي به آن اَبَر مي‌گويند. نام ابهر از آب+هر تشکيل شده و در زبان تاتي به معني آب آسياب است.ريزابه‌هاي ابهررود از قديم آسياب‌هاي زيادي را به چرخش در آورده که امروزه نيز چنين است.
در دوره ساسانيان هنگامي که خسرو اول انوشيروان ايران را به چهار قسمت تقسيم کرد ابهر در منطقه دوم يعني استان جبال قرار داشت دراين دوره منطقه ابهررود تحت تسلط خاندان مهران يکي از هفت خاندان مهم حکومت گر ايران قرار داشت اين خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسيعي که از ناحيه خوار تا آوج و دشتبي امتداد داشت مالکيت داشتند و معروفترين افرادي که از اين خاندان شناخته شده‌اند شروين دشتبي، بهرام چوبينه، پيران گشسب، گريگوريوس و سياوش رازي هستند.
تاپيش از خلافت هارون الرشيد، ابهر منطقه نسبتاً وسيعي را شامل بود. وي قسمتي از قاقازان و نيز ناحيه ابهر رود را از ابهر جدا کرد و به قزوين ملحق ساخت. در اوايل سده 8 قمري ولايت ابهر 25 پاره ديه داشت و حقوق ديواني آن به يک تومان و چهار هزار دينار مي‌رسيد.
از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولايت خمسه با باغات فراوان و آبهاي جاري نام برده شده‌است. شاردن مي‌نويسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوي داراي 2500 خانه و باغچه بوده‌است. چنانچه سواره نيم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در اين زمان داراي اماکن عمومي و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقاياي گلين قلعه مخروبه‌اي مشاهده مي‌شود.
در سال 1100 هجري تاورنيه از ارامنه شهر ابهر خبر داده و ژوبر در زمان فتحعليشاه قاجار باغهاي ابهر و خانه‌هاي تميز و راحت آنرا ستوده‌است. در سال 1247 هجري ابهر 700 خانه و باغهاي دانشين داشته و قبر شيخ قطب الدين از مشايخ سلسله شيخ صفي الدين اردبيلي در ابهر واقع شده بر طبق نوشته دوسرسي در سالهاي 1250 هجري دوره محمد شاه قاجار ابهر داراي 200 خانه و 900 نفر جمعيت بوده و دو گنبد نيمه ويران از دو مسجد در آن ديده مي‌شده‌است. در دوره ناصر الدين شاه قاجار ابهر تيول توپخانه بوده‌است چنانچه خرمدره در تيول فراشخانه بوده در همين دوره قلعه خرابه‌اي بنام دارا در ربع فرسخي شهر ديده مي‌شده‌است و خانه‌هاي آن کمتر از 1100 نبوده. در سده 10 قمري از مرقد پير حسن بن اخي اوران نيز در ابهر ياد شده و سيدي علي کاتبي درياسالار عثماني در 964 هـ.ق.آنرا زيارت کرده‌است.
راه‌ها ودروازه‌هاي ابهر:
ابهر داراي حصار عظيم در زمان ساسانيان بوده و دو دروازه شرقي و غربي داشته که دروازه شرقي آن جنب قلعه تپه بنام دَرْبُ اَلْمَذوقْ ناميده مي‌شده و دروازه غربي آن بنام فلاج آباد يا خلج آباد مشهور بوده سيد محمد نوربخش در مشجره سلسله الاولياء خود در صفحات 34 و 38 از اين دودروازه ابهر نام برده‌است.
کاروانيان عازم شهرهاي قزوين، همدان و ري از دروازه شرقي ابهر عبور مي‌کردند در ابهر محلاتي بنامهاي دروازه ايشيگي و دَرْمَذَقانْ معروف است.
از راههاي قديم که از جنوب ابهر عبور مي‌کرده، جاده ابريشمي بود که از کشور چين آغاز و پس از طي سمرقند و بخارا – مرو – گرگان – ري قزوين – وارد ابهر مي‌شده و به سمت زنجان – تبريز – ايروان ادامه داشته. راهي نيز از تبريز آغاز و به ابهر مي‌رسيد و ابهر را از طريق ساوه و قم به اصفهان و بغداد مربوط مي‌ساخت و در اين منطقه به جاده اصفهان معروف بود. راه ابهر به ري نيز وجود داشت.
موقعيت:
شهر ابهر دومين شهر بزرگ استان بعد از زنجان مي‌باشد. ابهر با وسعتي برابر 277 هزار هکتار در 95 کيلومتري مرکز استان واقع شده‌است. اين شهرستان به علت قرار داشتن در کناره جاده بين المللي تهران – بازرگان از نظر شاخص‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در بهترين و مطلوبترين موقعيت استان قرار دارد.همجواري اين شهرستان با شهرستان خرمدره ازعوامل مطرح شدن اين شهرستان است.
وجود کارخانه‌هاي متعدد در حوزه شهرستان، کشاورزي پر رونق، باغهاي سرسبز و پر محصول، طبيعت زيبا و بکر، وجود منابع، شن و ماسه و همچنين آثار تاريخي منحصر به فرد از جمله گنبد عظيم سلطانيه از ديگر عوامل رونق، شهرت و اعتبار اين شهرستان مي‌باشد شهرستان ابهر با داشتن آب و هواي مناسب و قرار گرفتن در مسير جاده ترانزيت و نزديکي به مرکز استان و همجواري با استان سرسبز گيلان و استان قزوين و شهرهاي خرمدره و خدابنده و تاکستان ودارا بودن امکانات حمل و نقل چون آزاد راه و وجود ايستگاه راه آهن خرمدره داراي موقعيت مناسب بودن و با داشتن جاذبه‌هاي تاريخي و طبيعي فراوان در جاي جاي اين شهرستان مي‌تواند به‌عنوان يک قطب گردشگري استان مطرح مي‌باشد وبا جذب گردشگران داخلي وخارجي کسب در آمدهاي توريستي و اشتغال بيشتر را نصيب اين استان نمايد که جا دارد بخش دولتي تعامل لازم را با بخش خصوصي جهت سرمايه گذاري موثر براي رسيدن به اهداف فوق الذکر معمول نمايد. در يک جمعبندي کلي و به استناد مطالعات موجود مي‌توان چنين نتيجه گيري کرد که توسعه گردشگري و استفاده از صنعت توريسم در سطح ملي و بين المللي ظرفيت بسيار بالايي که به خود اختصاص داده و يکي از ابزار آلات منحصر به فرد توسعه پايدار مي‌تواند باشد با عنايت به قابليتها و جاذبه‌ها متعدد و متنوع مربوط به توريسم مانند
کشاورزي:
شهرستان ابهر داراي باغات بسياري از جمله باغ هاي انگور و سيب است.
گردشگري
جاذبه‌هاي تاريخي:
سلطانيه
مسجد جامع قروه
ملا حسن کاشي
مقبره چلپي اوغلي
معبد داش کن وير
چمن تاريخي سلطانيه
جاذبه‌هاي مذهبي:
امام زاده شاه زيد الکبير
مسجد جامع ابهر
امامزاده اسماعيل شناط
امام زاده يعقوب صائين قلعه
و جاذبه‌هاي طبيعي شامل کوه‌ها و قلعه‌ها وشيب‌هاي مهم و چشمه‌هاي آب معدني، رودخانه‌هاي مهم را مي‌توان نام برد.
محله‌هاي ابهر:
ابهر از قديم الايام به دو قسمت بزرگ به نام محله بالا و محله پايين تقسيم شده که در حال حاضر نيز اين تقسيم بندي به قوت خود باقي است. البته محله پايين ابهر به مرکزيت مسجد جامع و قلعه تپه قديمترين محله ابهر و محله بالا نسبت به آن جديد است. ساکنين دو محله بزرگ ابهر آداب و رسوم مشترکي دارند از نظر گويش و لهجه اختلاف بسيار اندکي درميان ايشان مشاهده مي‌شود. مسجد کبير ابهر که امروزه بنام مسجد نورالنبي ناميده مي‌شود در اوايل صفويه داراي گنبد و گلدسته بوده و يکي از سه مسجد بزرگ شهر محسوب مي‌گرديده مسجد جامع ابهر که از سابقه بيشتري برخوردار است در محله پايين قرار گرفته بطوري که در تواريخ ذکر شده قديمي‌ترين محل سکونت در ابهر محله پايين قرار گرفته بطوري که در تواريخ ذکر شده قديمي‌ترين محل سکونت درابهر محله پايين و اطراف قلعه تپه بوده و شهر يکپارچه ابهر را تشکيل مي‌داده و داراي بارو و حصار و دو دروازه بوده است. امروزه اين محلات در ابهر مشهوراند:
محله مَلِک قصاب: که زماني اين محله داراي درب اختصاصي بوده و مانند قلعه‌اي حفاظت مي‌شده از قديمي‌ترين محلات ابهر محسوب مي‌شد ساکنان مَلِک قصاب غالباً مردان متدين و ريش سفيدان زراعت پيشه بودند.
محله اکبر آبد: نوبنياد است و بنيانگذارش حاج علي اکبر فخيمي است که براي اولين بار دراين محل که آنجا را قبلاً توپخانه مبارکه مي‌ناميدند ساختمان احداث کرد و به نام اکبر آباد ناميد.
محله دِهَکْ : محله ايست به قدمت تاريخ ابهر زيرا که اين محله از اصطلاحات رايج قبل از زمان ساساني زرتشتي است.
محله درويشان،
محله حاجي محمد خان که از ملاکين ابهر بوده،
محله خلج آباد که عموماً به محله بالا اطلاق مي‌شده و مسجد نورالنبي دراين محله قرار دارد،
محله شيخ آبد نشيمنگاه شيوخ معتبر ابهر،
محله درب المذوق که در گويش رايج محلي دَرْ مَذَقانْ ناميده مي‌شود،
محله آقا صدرا که درابهر مسجدي هم بنام او هست آقا صدرا مردي فاضل و معممّ واز ائمه جماعت بوده،
محله سيد ساجدين که از افاضل سادات محترم ابهر بوده،
محله جانقورداش که محله مسکوني همان جهانگير تاش باني کاروانسراي جنب مسجد جامع ابهر بوده است.
محله قلعه تپه قديمي‌ترين محل استقرار انساني در ابهر بود،
محله نعلبندان،
محله زرکوبان، که امروزه تاکستانهائي به اين نام در ابهر معروف است،
محله شناط يا چنيات يکي از قديمي‌ترين محلات ابهر بوده که در شمال شهرابهر واقع شده.