قبل از تأسیس مدارس به سبک جدید تعلیم و تربیت در بیرجند بر عهده مکتب خانه بود و افراد روحانی نقش مؤثری در مکتب خانه ها داشتند . در همین رابطه هم زمان با انقلاب مشروطیت ، امیر اسماعیل خان شوکت الملک اول (عموی اسدا . . . علم) که فاقد اولاد بود . ثلث اموال خود را وقف بر امور خیریه کرد و تولیت آن را به برادر کوچکش محمد ابراهیم خان واگذار نمود .
محمد ابراهیم خان علم موسوم به ((شوکت الملک دوم)) بعد از سفر به تهران و احراز مقام حکمرانی و امارت قاینات درصدد برآمد موقوفه مذکور را در جهت ایجاد فضای آموزشی به مصرف برساند . شوکت الملک تحت تأثیر اقدام حسنه میرزاتقی خان امیر نظام فراهانی ملقب به امیر کبیر مبنی بر تأسیس مدرسه عالی دارالفنون (پنجم ربیع الاول 1268) وبه کار گیری 7 نفر معلم اتریشی و عده ای مترجم ایرانی که در سال 1260 به فرانسه فرستاده شده بودند ، درصدد برآمد ، مدرسه مشابهی را در بیرجند تأسیس کند .
لذا در سال 1325 قمری مطابق با 1285 شمسی در محل حسینیه شوئکتیه که برای برگزاری مراسم عزاداری توسط برادرش (امیر اسماعیل خان شوکت الملک) در شال 1312 هجری قمری ساخته شده بود ، اقدام به تأسیس مدرسه شوکتیه پس از مدرسه عالی دارالفنون (سال 1268 هجری قمری) و مدرسه ابتدایی رشدیه که به همت حاجی میرزا حسن تبریزی معروف به به رشدیه (سال 1315 هجری قمری) در تهران تأسیس شد ، سومین مدرسه ای از نوع مدارس جدید در ایران محسوب می شود .
مدرسه شوکتیه ابتدا به صورت مدرسه ابتدایی و چندی بعد دبیرستان شوکتیه نیز به آن افزوده شد .
حقوق معلمین این مدارس نیز از بودجه حکومتی سالانه به صورت نقدی و جنسی (گندم و آرد) پرداخت می گردید . در سال 1301 شمسی مدرسه نسوان در عمارت قلعه افتتاح شد و سپس در سال 1303 – 1304 شمسی در دوره دبیرستان (سیکل دوم) دانش آموز پذیرفت .
در سال 1301 به منظور تصریح در پسرانه و دخترانه بودن مدارس ، مدارس پسرانه به شوکتی و دخترانه به شوکتیه نامگذاری گردید . ضمناٌ دبیرستان پسرانه شوکتی در سال 1302 از دبستان جدا شد .
بنای ساختمان مدرسه شوکتی به دست استادان و معماران یزدی شروع و در سال 1312 هجری قمری بنای آن به پایان رسید .